Rối loạn thần kinh thực vật

Rối loạn thần kinh thực vật là gì?

Rối loạn thần kinh thực vật (tên tiếng Anh là autonomic nervous system disorders) là một rối loạn có ảnh hưởng đến chức năng tự động cơ thể bao gồm nhịp tim, huyết áp, mồ hôi và tiêu hóa. Đây là bệnh ngày càng phổ biến, mặc dù bệnh không ảnh hưởng đến tính mạng nhưng tác động rất lớn tới sinh hoạt của người bệnh.

Rối loạn thần kinh thực vật là sự mất cân bằng của hai hệ thống thần kinh giao cảm và phó giao cảm. Hai hệ thống này về cơ bản gần như trái ngược nhau nhưng đôi khi có tác dụng hiệp đồng ở phạm vi hẹp.

Bệnh gây đau khiến bệnh nhân gặp phải những hạn chế trong cuộc sống. Điều trị bệnh này cần kết hợp chăm sóc nâng đỡ và dùng thuốc giảm đau dựa trên nguyên nhân gây bệnh.

Nguyên nhân gây bệnh

Bệnh rối loạn thần kinh thực vật xảy ra do nhiều nguyên nhân, trong đó cụ thể là do:

Mắc các bệnh thần kinh

Sự thoái hoá thần kinh có thể dẫn đến rối loạn hệ thần kinh thực vật, nhất là các bệnh Parkinson, teo não, Alzheimer.

Mắc các bệnh mãn tính

Nhiều bệnh lý mạn tính như đái tháo đường, tăng huyết áp, các bệnh về tiêu hóa ... có thể làm phá hủy các cấu trúc của tế bào thần kinh.

Do tác dụng phụ của thuốc

Bệnh nhân có thể mắc bệnh do sử dụng thuốc điều trị bệnh lý tim mạch, thần kinh, nội tiết, hay thuốc điều trị tâm thần,… và bị ảnh hưởng gây nên bệnh.

Các bệnh nhiễm khuẩn

Một số bệnh do virus, vi khuẩn, ký sinh trùng gây ra như HIV, viêm não, viêm màng não, virus ngộ độc thịt... có thể ảnh hưởng đến các tế bào thần kinh

Do yếu tố di truyền

Nhiều nghiên cứu cho thấy khi thành viên trong gia đình như ông bà, bố mẹ, anh chị ruột bị mắc bệnh thì nguy cơ mắc của bạn cũng sẽ cao hơn.

Căng thẳng kéo dài

các vấn đề từ stress, trầm cảm, các rối loạn tâm thần,… đều gây mất cân bằng tại hệ thần kinh thực vật.

Đối tượng

Đối tượng nguy cơ bệnh Rối loạn thần kinh thực vật

Rối loạn tâm lý
Tổn thương cơ thể, tổn thương dây thần kinh
Phản ứng phụ của thuốc
Các bệnh tự miễn, các cuộc tấn công hệ thống miễn dịch
Bệnh tiểu đường (là nguyên nhân phổ biến)
Bệnh mạn tính như bệnh Parkinson
Một số bệnh truyền nhiễm: do virus và vi khuẩn, như ngộ độc thức ăn, bệnh bạch hầu…
Rối loạn di truyền
Nghiện rượu, bệnh mãn tính tiến triển có thể dẫn đến tổn thương thần kinh
Sự tích tụ protein bất thường trong các cơ quan, ảnh hưởng đến các cơ quan và hệ thống thần kinh

Triệu chứng

Khi thời tiết thay đổi, vận mạch bị rối loạn khiến người bệnh đau đầu, giảm trí nhớ, giảm sự chú ý, thiếu ngủ, hay lo âu, nhiều khi buồn không rõ nguyên nhân...
Người bệnh hay bị chóng mặt do huyết áp bị giảm, nhịp tim đập nhanh hơn hoặc chậm đi, hay hồi hộp, huyết áp thay đổi thất thường, thiểu năng mạch vành...
Người bệnh cảm thấy khó thở, mệt mỏi...
Chức năng co bóp của dạ dày bị rối loạn gây nên tình trạng rối loạn tiêu hóa khiến người bệnh có cảm giác ăn nhanh no, dễ bị tiêu chảy, đầy hơi, hoặc có thể táo bón...
Bệnh nhân bị rối loạn thần kinh thực vật sẽ có dấu hiệu đi tiểu khó và không tự chủ được do bị rối loạn tiết niệu, nặng hơn có thể bị nhiễm khuẩn đường tiết niệu.
Giảm tiết hoặc tăng tiết mồ hôi quá mức do bị rối loạn tiết mồ hôi. Khả năng điều tiết nhiệt độ cơ thể của người bệnh cũng bị ảnh hưởng.
Hệ hô hấp của bệnh nhân rối loạn hệ thần kinh thực vật cũng bị ảnh hưởng gây nên tình trạng khó thở do phế quản bị co thắt.
Khi trở trời, bệnh nhân bị rối loạn thần kinh thực vật hay bị đau nhức xương khớp.
Các biểu hiện như rụng tóc, khô da, các mạch ngoài da bị co giãn cũng là những dấu hiệu có thể gặp ở người bị rối loạn thần kinh thực vật.
Rối loạn kinh nguyệt, giảm ham muốn tình dục...

Biến chứng nguy hiểm

Tùy vào mức độ bệnh lý và nguyên nhân gây bệnh ở mỗi bệnh nhân rối loạn thần kinh thực vật lại có những biến chứng khác nhau:

Với tim mạch

Hồi hộp, hụt hơi, nhịp tim nhanh hoặc chậm, huyết áp tăng giảm thất thường, đau thắt ngực, thiểu năng mạch vành, khó thích ứng với hoạt động thể lực.

Với hệ tiêu hóa

Gây rối loạn tiêu hóa do rối loạn chức năng co bóp của dạ dày, ruột. Gây ra cảm giác ăn không ngon, tiêu chảy, táo bón, đầy hơi, buồn nôn, nôn và ợ hơi.

Hệ thần kinh

Rối loạn vận mạch gây đau đầu; rối loạn tuần hoàn não, giảm trí nhớ, giảm tập trung, ngủ kém, lo âu, buồn bực vô cớ.

Với hệ tiết niệu

Làm rối loạn tiết niệu, gây tiểu khó, tiểu không tự chủ, kích thích tiểu tiện khi căng thẳng và tiểu không hết nước tiểu, có thể dẫn đến nhiễm khuẩn đường tiết niệu.

Hệ bài tiết

Rối loạn tiết mồ hôi, giảm tiết hoặc tăng tiết quá mức, ảnh hưởng tới khả năng điều tiết nhiệt độ cơ thể, thân nhiệt nóng lạnh bất thường.

Với hệ hô hấp

Co thắt cơ trơn phế quản gây khó thở, tăng khi thay đổi thời tiết hoặc căng thẳng. Hụt hơi khó thở, tức ngực, ngạt mũi.

Chẩn đoán bệnh

Chẩn đoán lâm sàng

Kiểm tra chức năng tự trị: người bệnh sẽ được thực hiện các bài kiểm tra như thở, thay đổi tư thế để đánh giá nhịp tim, huyết áp và những thay đổi của các cơ quan do thần kinh thực vật chi phối.
Kiểm tra bàn nghiêng: người bệnh được đứng trên bàn nghiêng để theo dõi các chỉ số huyết áp, nhịp tim, hô hấp và mồ hôi, qua đó đánh giá được sự điều phối của thần kinh.
Thở sâu: đánh giá tác dụng của dây thần kinh phế vị đối với tim khi hít vào và thở ra.

Chẩn đoán cận lâm sàng

Các xét nghiệm bao gồm:

Xét nghiệm nước tiểu và chức năng bàng quang: đo lượng nước tiểu còn dư trong bàng quang sau khi đã đi tiểu để đánh giá có rối loạn chức năng tự trị hay không.
Đeo holter huyết áp: theo dõi thay đổi của huyết áp trong ngày để đánh giá tốt hơn về chỉ số huyết áp.
Xét nghiệm máu toàn bộ.
Xét nghiệm bảng chuyển hoá toàn diện.
Thử nghiệm Histamine.

Điều trị

Điều trị không dùng thuốc

Để điều trị tình trạng rối loạn thần kinh thực vật, người bệnh nên thay đổi một số thói quen sinh hoạt như:

Ngưng hút thuốc và uống rượu bia: hạn chế sử dụng chất kích thích để giảm tác dụng không tốt đến các cơ quan.
Thay đổi chế độ ăn uống: bổ sung đầy đủ chất dinh dưỡng, tăng cường rau xanh và hoa quả.
Cải thiện lối sống: giảm stress, ngủ đủ giấc, tập thể dục để có một cuộc sống khỏe mạnh, giảm nguy cơ mắc các bệnh về tim mạch.
Nâng cao đầu giường khi ngủ giúp cải thiện tình trạng ngưng thở khi ngủ, trào ngược axit và tăng huyết áp khi ngủ.

Điều trị dùng thuốc

Để giảm các triệu chứng, bác sĩ có thể chỉ định sử dụng một số loại thuốc như:

Thuốc an thần, chống trầm cảm: cải thiện tình trạng mất ngủ, tâm trạng lo âu của bệnh nhân.
Thuốc giảm đau: giảm tình trạng đau đầu giúp người bệnh cảm thấy thoải mái.
Thuốc tim mạch: điều chỉnh rối loạn nhịp và huyết áp, hạn chế tình trạng hồi hộp đánh trống ngực.
Thuốc điều hòa nhu động ruột: giúp cho nhu động ruột về bình thường ngăn cản tình trạng khó tiêu, táo bón, tiêu chảy, ợ hơi, ợ chua.

Phòng ngừa

Tuy có một số nguyên nhân dẫn tới rối loạn thần kinh thực vật không thể phòng ngừa nhưng bạn hoàn toàn có thể thực hiện những biện pháp sau để giảm khả năng xuất hiện những triệu chứng của bệnh lý này:

Kiểm soát lượng đường trong máu nếu bị tiểu đường: đảm bảo glucose trong máu luôn duy trì ở mức ổn định (có thể dùng dụng cụ đo đường huyết tại nhà), không gây tổn hại xấu đến hệ thần kinh. Lưu ý, cần phải tuân thủ đúng yêu cầu của bác sĩ, kết hợp với khám bệnh thường xuyên để kịp điều chỉnh liều thuốc.
Tránh hút thuốc lá và uống rượu: giảm những tác hại xấu, những kích thích không tốt lên hệ thần kinh.
Điều trị thích hợp: đảm bảo điều trị tốt các bệnh lý nền.
Tập thể thao, thay đổi lối sống: nhằm nâng cao sức khỏe khiến cho cơ thể thoải mái, sảng khoái.
Kiểm soát huyết áp cao: tránh tình trạng huyết áp ảnh hưởng đến các cơ quan khác như tim mạch, thần kinh, tiết niệu.