Dây Chìa vôi (Bạch Phấn Đằng - Cissus modeccoides)

Dây Chìa vôi thuộc dạng cây leo, chiều dài từ 2 đến 4 mét hoặc hơn. Cây thường được sử dụng trong các trường hợp viêm xương khớp, sỏi niệu quản, chữa rắn độc cắn. Bài viết dưới đây, sẽ cung cấp cho bạn đọc những thông tin chi tiết về Dây Chìa vôi

Giới thiệu

Tên khoa học: Cissus modeccoides Planch.

Tên đồng nghĩa: Cissus triloba (Lour.) Merr.

Tên gọi khác: Bạch phấn đằng, Bạch liễm, Hồ đằng.

Họ thực vật: Nho Vitaceae.

Đặc điểm thực vật

Đặc điểm thực vật

Dây Chìa vôi thuộc dạng cây leo, chiều dài từ 2 đến 4 mét hoặc hơn.

Thân cây có màu lục, khía nhẹ, có thể pha thêm một chút màu tía hoặc màu xanh lơ nhạt. Bề mặt thân cây có phủ một lớp phấn trắng.

Lá cây mọc so le, gốc lá có dạng hình tim, đầu lá nhọn, trên lá có nhiều gân xếp thành hình chân vịt. Những lá ở gần gốc gần như nguyên, mép lá khía răng cưa, những lá ở phần ngọn thì xẻ thùy sâu (thường là 5 thùy hoặc hơn), thùy lá có dạng hình mác, hẹp, có răng cưa. Mặt trên lá có màu lục sẫm, mặt dưới lá hơi trắng.

+ Cuống lá dày, lá kèm thường rụng sớm.

+ Cụm hoa mọc đối diện với lá thành ngù.

+ Quả ít khi bắt gặp.

+ Mùa hoa quả rơi vào tháng 7 đến tháng 9.

Thu hái và chế biến

Bộ phận dùng: Rễ củ, lá, dây của cây.

Chế biến: Rễ củ sau khi đem về tiến hành rửa sạch sau đó ngâm qua đêm cho đến khi củ mềm, thái thành từng lát mỏng và phơi khô, khi dùng thì ngâm với nước vo gạo. Dây cắt ngắn thành từng đoạn sau đó tẩm rượu đem sao.

Đặc điểm phân bố

Cây phân bố ở vùng nhiệt đới. Tại nước ta, cây thường được tìm thấy ở vùng đồng bằng và trung du, ít khi bắt gặp ở vùng núi. Dây Chìa vôi thường mọc lẫn trong các lùm cây bụi hoặc bờ nương rẫy.

Dây Chìa vôi là loài cây ưa sáng, có khả năng chịu hạn do có bản chất là cây mọng nước, hệ thống rễ phát triển, bề mặt thân có một lớp lông bao phủ.

Dây Chìa vôi ra hoa quả hàng năm, có khả năng tái sinh từ hạt, có thể gieo trồng bằng củ con.

Cách trồng

Dây Chìa vôi thường được khai thác hoang dại nhưng có thể được trồng để phục vụ mục đích nghiên cứu và giảng dạy.

Có thể trồng bằng các đoạn dây (sử dụng những phần thân non hoặc ngọn), có thể dùng củ để nhân giống.

Thời điểm trồng là vào tháng 2 đến tháng 3 hàng năm, mỗi đoạn dây đem trồng nên có chiều dài từ 30-50cm, sau đó vùi xuống đất ẩm. Cây thường được trồng cạnh các lùm cây, bụi tre để có chỗ cho cây leo. Cây không cần chăm sóc.

Thành phần hóa học

Hình ảnh cây Dây Chìa vôi

Thân cây chứa acid amin, các hợp chất phenolic, acid hữu cơ.

Lá non và ngọn chứa chất xơ, protid, nước, glucid, caroten, trơ, Vitamin C.

Tác dụng - Công dụng của dây Chìa vôi

Tác dụng dược lý

Khi cho chuột uống dây Chìa vôi sau khi tiêm nọc độc rắn thì các nhà khoa học nhận thấy rằng, dây Chìa vôi nâng cao tỷ lệ sống ở chuột cũng như kéo dài thời gian sống của chuột.

Chìa vôi còn có tác dụng lợi tiểu.

Kết quả nghiên cứu cho thấy, Chìa vôi khi kết hợp cùng với một số loại dược liệu khác có tác dụng điều trị sỏi niệu quản với kích thước không quá lớn.

Công dụng theo Y học cổ truyền

+ Tính vị, tác dụng

Tính vị: Rễ và dây của cây có vị đắng, ngọt, hơi the, tính lạnh.

Tác dụng: Phá huyết, thông kinh, tan máu, giảm đau, trừ phong thấp, sát trùng, lợi tiểu, tiêu độc.

+ Công dụng

Dây Chìa vôi được sử dụng trong các trường hợp như đau xương khớp, đau lưng, đau đầu, trĩ, mụn nhọt, bỏng,...

Có thể dùng ngoài đắp vào chỗ đau để chữa rắn cắn bằng cách dùng lá giã với muối sau đó nuốt nước, còn bã dùng để đắp.

Một số cách trị bệnh từ Dây Chìa vôi

Chữa mụn ở nách, nhọt ở vú

- Sử dụng lá và thân leo của dây Chìa vôi đem trộn với lòng trắng trứng gà và đắp vào vùng tổn thương.

Hình ảnh hoa cây Chìa vôi

Chữa rắn độc cắn

- 20g dây lá Chìa vôi; 20g chua me đất hoa vàng; 8g Gừng; 8g Quế chi; 20g lá Trầu Không.

- Các vị đem giã nát sau đó thêm nước, gạn uống còn bã để đắp lên chỗ bị rắn cắn.

Bài thuốc chữa sỏi niệu quản

- 16g dây Chìa vôi; 50g cỏ bợ; 30g Kim tiền thảo; 30g rễ Dứa Dại; 20g Ngải Cứu;

30g cỏ hàn the.

- Nếu sỏi ở vị trí cao có thể thêm 12g rễ cỏ xước. Trường hợp đau nhiều thêm 12g Chỉ Xác. Trường hợp đái ra máu nhiều có thể thêm 16g cỏ nhọ nồi.

- Mỗi ngày dùng 1 thang, sắc lấy nước uống.

Chữa Phong Thấp, Cơ Xương Đau Nhức

- Chuẩn bị 20g dây chìa vôi, 15g dây đau xương, 15g cây lá lốt (lấy luôn cả phần rễ). Đem tất cả vị thuốc trên sao vàng, hạ thổ và sắc thành nước thuốc uống trong ngày.

- Chuẩn bị 20g dây chìa vôi, 15g cành dâu, 10g quế chi, 10g bạch chỉ. Đem tất cả vị thuốc trên sắc thành nước thuốc uống trong 1 ngày với 1 thang thuốc.

- Chuẩn bị 50g dây chìa vôi, 20g đương quy, 10g xuyên khung, 40g ngưu tất, 20g cẩu tích.

Ngâm tất cả với 1 lít rượu và để ít nhất 1 tuần lễ. Mỗi này đem ra uống khoảng 2-3 lần, mỗi lần sử dụng khoảng 1 chén nước thuốc để uống (khoảng 30ml cho một lần uống).

Chữa thoái hóa cột sống

Chuẩn bị 50g cây chìa vôi, 40g ngưu tất, 20g đương quy, 20g cẩu tích, 10g xuyên khung và 1 lít rượu trắng. Rửa sạch nguyên liệu đã chuẩn bị, để ráo. Cho toàn bộ thuốc vào bình thủy tinh lớn rồi đổ rượu vào ngâm. Ngâm thuốc trong khoảng 1 tuần là có thể mang ra dùng, mỗi lần chỉ được uống 20ml, dùng ngày 2 lần đến khi hết bệnh

Chữa thoát vị đĩa đệm

Bài thuốc uống: Cần chuẩn bị 40g dây chìa vôi, 20g rau dền gai, 20g cây tầm gửi, 20g cỏ xước, 20g lá lốt. Các nguyên liệu cần rửa sạch rồi cho vào ấm sắc cùng với 1 lít nước trên lửa nhỏ. Đến khi còn khoảng 500ml thì ngưng. Chia làm 3 lần uống trong ngày sau bữa ăn khoảng 30 phút. Nên uống khi thuốc còn ấm và duy trì liên tục trong ít nhất 1 tháng.

Bài thuốc đắp: Chuẩn bị khoảng 1 nắm lá chìa vôi và 1 thìa muối hạt. Rửa sạch lớp bột phấn bên ngoài lá để tránh gây kích ứng. Rang nóng lá cùng với muối rồi dùng miếng vải bọc lại và đắp trực tiếp lên vị trí đau nhức. Mỗi ngày nên áp dụng 2 lần, tránh để nhiệt độ quá nóng.

Hỗ trợ điều trị sỏi niệu quản

- Chuẩn bị 16g cây chìa vôi, cỏ bợ 50g, kim tiền thảo 30g, rễ dứa dại 30g, cỏ hàn the 30g, ngải cứu 20g, nếu sỏi niệu quản gây đau đớn nhiều cần thêm 12g chỉ xác, sỏi nằm ở vị trí cao thì thêm 12 dược liệu rễ cỏ xước, có triệu chứng đái ra máu nhiều thì thêm 16g cỏ nhọ nồi.

- Đem các nguyên liệu trên sắc chung với 1 lít nước trên lửa nhỏ trong 15 phút.

- Lấy phần nước thuốc chia làm nhiều lần uống trong ngày khi còn ấm, mỗi ngày dùng 1 thang duy nhất.

Lưu ý khi sử dụng cây chìa vôi để chữa bệnh

Để sử dụng cây chìa vôi một cách hiệu quả và không để lại tác dụng phụ, người bệnh cần tuyệt đối tuân thủ quy định của bác sĩ.

Đối với người bệnh bị dị ứng với bất kỳ thành phần nào có trong cây chìa vôi cũng chống chỉ định sử dụng dược liệu này.

Phụ nữ đang mang thai cũng không được phép kê đơn thuốc.

Tùy theo từng bệnh lý mà có thể dùng đơn độc hoặc phối hợp với các vị thuốc khác theo hướng dẫn của bác sĩ Y Học Cổ Truyền.

Người bệnh không nên tự ý dùng cây chìa vôi nếu chưa được thăm khám và kê đơn của thầy thuốc Đông y. Tuyệt đối không dùng theo sự kinh nghiệm truyền miệng.

Tài liệu tham khảo

1. Tác giả Đỗ Huy Bích (Xuất bản năm 2006). Dây Chìa vôi, trang 633-634, Cây Thuốc Và Động Vật Làm Thuốc Việt Nam tập 1.

2. Nhận thức cây thuốc và dược liệu (Xuất bản năm 2021).

3. Từ điển Cây thuốc Việt Nam Tập 1 (Xuất bản năm 2021).