Dây Đau Xương (inospora sinensis (Lour.) Merr.)

Dây đau xương được biết đến khá phổ biến với công dụng cải thiện chức năng Đường tiêu hóa, ức chế khối u, kháng viêm, chống lão hóa và chống oxy hóa. Trong bài viết này, xin gửi đến bạn đọc những thông tin chi tiết về Dây đau xương.

Giới thiệu về cây Dây đau xương

Dây Đau Xương hay còn được gọi là Thân cân đằng, tên khoa học là Tinospora sinensis (Lour.) Merr. (T. tomentosa Miers), thuộc họ Tiết dê - Menispermaceae. 

Đặc điểm thực vật

Chiều dài của thân dây leo khoảng 8-10m, thân có màu xám và ban đầu có lông, sau khi trưởng thành thân trở nên nhẵn và có lỗ bì sần sùi. Lá cây mọc không đều, hình dạng giống hình tim, mặt trên của lá nhẵn, trong khi đó mặt dưới có lông tơ và các gân lá có hình dạng giống chân vịt. Hoa của cây có màu vàng lục, mọc thành chùm ở nách lá và có lông màu trắng nhạt. Quả của cây có hình bầu dục hoặc tròn, khi chín có màu đỏ.

Hình ảnh cây Dây đau xương

Bộ phận dùng, thu hái, chế biến, bảo quản

+ Bộ phận được sử dụng: Thân và lá cây dây đau xương được sử dụng làm dược liệu trong Đông Y.

+ Thu hái: Cây dây đau xương có thể thu hoạch quanh năm. Khi hái sẽ thu hái phần thân già của cây.

+ Chế biến: Sau khi cây được hái về đem đi thái nhỏ để phơi khô hoặc sấy. Có thể dùng sống hoặc ngâm rượu.

+ Bảo quản: Nên bảo quản cây đã phơi khô ở nơi khô ráo, thoáng mát, tránh mốc mọt làm hư hỏng. Thỉnh thoảng đem ra phơi nắng lại để tránh ẩm mốc.

Đặc điểm phân bố

Cây thường mọc rải rác trong rừng hỗn giao và rừng rụng lá ở độ cao từ 300-900m. Ngoài việc tự nảy mầm, loài cây này cũng có thể được trồng bằng cách ghép vào thân cây vào đầu mùa mưa. Cây có phân bố từ Quảng Ninh, Hà Nội, Ninh Bình cho tới Kon Tum và Gia Lai tại Việt Nam. Ngoài ra, loài cây này cũng được tìm thấy tại các quốc gia khác như Ấn Độ, Nepal, Trung Quốc, Lào và Campuchia.

Thành phần hóa học

Cây dây đau xương chứa nhiều alkaloid trên toàn thân và xác định được cấu trúc của một glucoside phenolic có tên là tinosinen. Ngoài ra, trong cành của cây này, đã được tìm thấy hai chất dinorditerpen glucoside là tinosinesid A và B.

Tác dụng - Công dụng của cây Dây đau xương

Công dụng theo y học hiện đại

Tác dụng dược lý của các thành phần hợp chất trong cây dây đau xương giúp ức chế hoạt tính gây co thắt cơ trơn của histamin và acetylcholin trong thí nghiệm ruột cô lập. Hơn nữa, dây đau xương còn có thể gây ra ảnh hưởng huyết áp động vật thí nghiệm, đồng thời ức chế hệ thần kinh trung ương biểu hiện trên các hiện tượng quan sát bên ngoài và các tác dụng hiệp đồng với thuốc ngủ, thuốc an thần, thuốc lợi tiểu.

Atractylenolid là một hợp chất có tác dụng kháng viêm, kháng khối u và bảo vệ tế bào thần kinh. Cây dây đau xương có nhiều tác dụng dược lý, bao gồm cải thiện chức năng đường tiêu hóa, ức chế khối u, kháng viêm, chống lão hóa, chống oxy hóa, chống loãng xương, kháng khuẩn, điều hòa hormon tuyến sinh dục và chống co thắt. Ngoài ra, cây còn có tác dụng bảo vệ tế bào thần kinh, chống béo phì và tăng cường chuyển hóa năng lượng.

Công dụng theo y học cổ truyền

+ Tính vị, tác dụng

Cây Dây đau xương có vị hơi đắng, tính mát và tác dụng thanh nhiệt, thư cân hoạt lạc, khư phong chỉ thống.

+ Tác dụng của cây Dây Đau xương

Thuốc được sử dụng trong nhiều trường hợp khác nhau như chữa sốt rét, phong thấp, đau nhức, đau thần kinh, đòn ngã tổn thương và để bổ sức. Lá tươi được sử dụng để đắp lên các chỗ nhức trong gân cốt và trị rắn cắn. Ở Trung Quốc, cây được dùng để trị phong thấp, tê đau, đòn ngã tổn thương, gãy xương, ngoại thương xuất huyết, đau dạ dày và kinh nguyệt không đều.

Dược liệu Dây đau xương

+ Cách sử dụng cây Dây đau xương

Đun sôi 15-30g trong nước mỗi ngày, chia 3 lần uống hoặc ngâm rượu uống. Có thể phối hợp với hạt Cốt khí và Đậu đen xanh lòng. 

+ Cách ngâm rượu Dây đau xương

Rửa sạch và thái nhỏ cây rồi sao vàng trên chảo nóng. Cho thuốc vào bình thủy tinh ngâm cùng với rượu trắng theo tỷ lệ 1/5 và ủ khoảng 1 tháng trước khi sử dụng. Lá thường được giã nhỏ và vắt lấy nước cốt để đắp trị rắn cắn hoặc trộn với rượu để đắp lên chỗ sưng đau.

Bài thuốc từ Dây đau xương

Trị đau dây thần kinh hông

- Dược liệu: Sử dụng mỗi loại 15g của các thảo dược Dây đau xương, Lấu bò, Kẻ Huyết Đằng, Ngũ vị, Kim ngân.

- Cách làm: Đun sôi và sử dụng nước lọc để uống.

Trị chứng đau lưng mỏi gối do thận hư yếu

- Dược liệu: 12 gam củ mài, 12 gam thỏ ty tử, 12 gam dây đau xương, 12 gam rễ cỏ xước, 16 gam đỗ trọng, 16 gam cốt toái bổ và 16 gam tỳ giải.

- Cách làm: Mang hỗn hợp này đi ngâm rượu hoặc sắc nước để uống. Sử dụng một thời gian sẽ giúp giảm chứng đau lưng mỏi gối do thận yếu, thận hư.

Bài thuốc chữa trị rắn cắn

- Dược liệu: Chuẩn bị khoảng 20 gam lá tía tô, 20 gam dây đau xương, 50 gam rau sam và 30 gam lá thài lai.

- Cách làm: Sử dụng tất cả nguyên liệu tươi này đem đi giã và chắt lấy nước uống. Còn bã có thể sử dụng để đắp lên vết rắn cắn để làm giảm độc tính của vết thương do rắn cắn.

Trị chứng bong gân và sai khớp

- Dược liệu: Chuẩn bị các loại lá như lá tầm gửi cây khế, hạt máu chó, lá dây đau xương, hồi hương, lá bưởi bung, hạt trấp, quế chi, đinh hương, củ nghệ, vỏ núc nác, huyết giáp, lá mua, vỏ sòi, lá kim cang, lá náng, gừng sống, lá thầu dầu tía, lá canh châu, mủ xương rồng bà. Hàm lượng lấy của các vị này bằng nhau.

- Cách làm: Đem hỗn hợp giã nhỏ sau đó mang đi sao nóng rồi sử dụng hỗn hợp này chườm vào vùng khớp cần điều trị.

Bài thuốc điều trị chứng thấp khớp

- Dược liệu: Sử dụng các dược liệu hoàng nàn chế, dây đau xương, thổ phục linh, hoàng lực, ngưu tắc, kê huyết đằng, rễ bưởi bung, độc lực, tầm xuân, lá lốt và huyết giác. Hàm lượng các loại vị tương đương nhau.

- Cách làm: Mang hỗn hợp đi chế thành cao để sử dụng điều trị thấp khớp. Hoặc có thể sử dụng củ kim cang, dây đau xương với hàm lượng bằng nhau. Sau đó đem hỗn hợp sắc thành cao và mỗi ngày sử dụng khoảng 6 gam để điều trị các chứng thấp khớp

Bài thuốc trị đau nhức xương khớp

Sử dụng dây đau xương sau đó đem thái nhỏ và sao vàng. Tiếp đến mang hỗn hợp này đi ngâm với rượu theo tỷ lệ 1:5. Mỗi lần sử dụng một ly nhỏ và ngày sử dụng 3 lần. Với những đối tượng không thể uống được rượu thì có thể dùng hỗn hợp này sắc nước uống trong khoảng từ 15 đến 20 ngày. Hoặc có thể sử dụng cây dây đau xương mang đi rửa sạch, giã nát và trộn với một ít nước mang đi đắp lên vùng bị đau nhức.

Trị sưng đỏ mu bàn chân và đau sưng ở đầu gối

- Dược liệu: Chuẩn bị 20 gam cam thảo dây, 20 gam dây đau xương, 20 gam cốt khí củ, 20 gam đơn gối hạc, 20 gam rễ cây tầm xoọng.

- Cách làm: Dùng hỗn hợp này đem đi sắc lấy nước uống liên tục trong 7 đến 21 ngày để hỗ trợ tình trạng sưng đỏ mu bàn chân và đầu gối.

Trị đau nhức cơ thể và xương khớp do bệnh phong thấp

- Dược liệu: Sử dụng 20 gam rễ tầm xoọng, 20 gam cam thảo, 20 gam cốt khí củ, 20 gam đơn gối hạc, 20 gam lá lốt, 20 gam dây đau xương và 20 gam rễ cỏ xước.

- Cách làm: Sắc lấy nước uống đều đặn trong 1 tháng đến khi triệu chứng đau nhức được thuyên giảm.

Trị chứng đau tay, tê mỏi tay, đau nhức tay ở người cao tuổi

- Dược liệu: Sử dụng cây xấu hổ, cây kim ngân hoa, hy thiêm, cỏ xước, ké đầu ngựa, dây đau xương, cà gai leo, thổ phục linh và thiên niên kiện với hàm lượng như nhau.

- Cách làm: Sắc với nước theo tỷ lệ 1.1 sau đó đun nhỏ lửa và chế thành rượu thuốc để sử dụng. Uống hàng ngày để cải thiện chứng đau nhựa và tăng cường khả năng vận động.

Dây đau xương có nhiều công dụng trong điều trị bệnh xương khớp

Trị đau mỏi gân xương do phong tê thấp

- Dược liệu: Chuẩn bị 6 gam quế chi, 6 gam cỏ xước, 6 gam thiên niên kiện, 6 gam độc hoạt, 6 gam chân chim, 6 gam cây dây đau xương, 6 gam rễ bưởi bung, 6 gam phòng kỷ, 6 gam kê huyết đằng, 6 gam gai tầm xoọng, 6 gam núc nác và 6 gam cây xấu hổ.

- Cách làm: Sắc lấy nước và uống. Mỗi ngày sử dụng một thang.

Hoặc sử dụng 10 gam vỏ thân cây ngũ gia bì, 10 gam cây dây đau xương và 10 gam rễ phòng kỷ ,12 gam rễ gối hạc, 12 gam cây mua núi và 12 gam kê huyết đằng. Mang hỗn hợp này đi thái nhỏ, sau đó phơi khô hoàn toàn và đem đi ngâm rượu trong vòng từ 7 đến 10 ngày. Mỗi ngày sử dụng 2 lần và mỗi lần khoảng 25ml.

Lưu Ý Khi Sử Dụng

Dù có nhiều công dụng, nhưng người có tạng hàn cần thận trọng và nên tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi sử dụng. Để đạt được hiệu quả tối ưu, người bệnh nên tuân thủ liều lượng và chỉ định của bác sĩ.

Mỗi lần chỉ nên sử dụng 12-20g dược liệu để làm thuốc chữa bệnh.

Tài liệu tham khảo

Từ điển Cây thuốc Việt Nam Tập 1 (Xuất bản năm 2021). Dây đau xương trang 90 - 91, Từ điển Cây thuốc Việt Nam Tập 1.