Dây Thìa Canh (Dây Muối - Gymnema sylvestre)

Phân loại khoa học
*Giới (regnum)*	Plantae (Thực vật) Angiospermae (Thực vật có hoa) Eudicots (Thực vật hai lá mầm thật sự) Herbaceous plant (Nhánh Thân thảo)
*Bộ (ordo)*	Gentianales (Long đởm)
*Họ (familia)*	Apocynaceae (Trúc đào)
*Chi (genus)*	Gymnema (Lõa ti)
Danh pháp hai phần (Tên khoa học)
Gymnema sylvestre (Retz.)

Dây Thìa Canh được biết đến khá phổ biến với công dụng kiểm soát bệnh béo phì dưới dạng trà Gymnema, điều trị bệnh hen suyễn, đau mắt, viêm nhiễm, hạ cholesterol máu và bảo vệ gan. Trong bài viết này, xin gửi đến bạn đọc những thông tin chi tiết về Dây thìa canh.

Giới thiệu về cây Dây thìa canh

Dây thìa canh, còn được biết đến với tên gọi Dây muối và tên khoa học là Gymnema sylvestre (Retz.) R. Br. ex Schult., thuộc họ Thiên lý - Asclepiadaceae.

Hình ảnh dây thìa canh

Vị thuốc Dây thìa canh theo Dược điển Việt Nam 5 có tên khoa học là: Caulis et folium Gymnemae sylvestris.

Ngoài ra, còn có một loài khác là Dây thìa canh gân mạng, tên khoa học là Gymnema reticulatum (Moon) Altson (G. syringaefolium Decne. et Cost.), thuộc cùng họ Thiên lý - Asclepiadaceae. Dây thìa canh phân bố ở nhiều nơi như Bà Rịa-Vũng Tàu (Núi Dinh), Sri Lanca, Lào, Malaixia, và Inđônêxia.

Đặc điểm thực vật

Cây dây leo, chiều cao 6-10m, có thân có lông dài 8-12cm, to 3mm, có lỗ bì thưa và Nhựa mủ màu vàng. Lá của cây có phiến bầu dục xoan ngược thon, đầu nhọn, gân bên 4-6 đôi, rõ ở mặt dưới, nhăn lúc khô, và cuống dài 5-8mm. Cây có hoa nhỏ, màu vàng, xếp thành xim dạng tán ở nách lá, cao 8mm, rộng 12-15mm, với đài có lông mịn và rìa lông; tràng không lông ở mặt ngoài và tràng phụ là 5 răng. Quả của cây dài 5,5cm, rộng ở nửa dưới, và hạt dẹp với lông mào dài 3cm.

Thu hái và chế biến

Cây Dây thìa canh - Gymnema Sylvestris có thể thu hái các bộ phận của nó quanh năm, bao gồm cả thân và lá, và có thể được sử dụng tươi hoặc phơi khô. Khi dùng sao vàng.

Mô tả dược liệu: Khi chưa cắt đoạn, dây leo có thể dài tới 6m, đường kính 3mm. Dây thìa canh thường được cắt thành từng đoạn dài 1,5 - 3 cm. Khi khô vị thuốc có màu xanh lục.

Dược liệu Dây thìa canh

Đặc điểm phân bố

Cây mọc leo lên các bờ bụi, hàng rào và có mùa hoa quả vào tháng 7-8. Nó được phân bố rộng rãi tại Bắc Giang, Hải Phòng, Hải Dương, Ninh Bình, Thanh Hóa và Kon Tum ở Việt Nam. Ngoài ra, nó cũng được tìm thấy ở nhiều quốc gia khác như Ấn Độ, Trung Quốc, Inđônêxia và Nuven Calêđôni.

Bộ phận dùng

Dây thìa canh có bộ phận dùng làm thuốc là toàn bộ lá và phần dây của cây, với thành phần hóa học có công dụng là hoạt chất GS4 (Gymnema Sylvestre kiềm hóa lần thứ 4) chứa nhiều axit gymnemic có tác dụng kích thích sản sinh tế bào β tuyến tụy làm tăng sản xuất insulin, giúp kiểm soát và ổn định đường huyết.

Thành phần hóa học

Cây chứa acid gymnemic, một loại glucosidic, tương tự với acid chrysophanic nhưng khác về thành phần. Lá của cây chứa các hợp chất hữu cơ, 2 hydrat carbon, chlorophylle a và b, phytol, nhựa, acid tartric, Inositol, cùng với các hợp chất anthra-quinonic và acid gymnemic.

Axit gymnemic có tác dụng trị đái tháo đường, chống ngọt và chống viêm

Tác dụng - Công dụng của cây Dây thìa canh

Công dụng theo y học Hiện đại

+ Tác dụng dược lý

G. sylvestre là một trong những loại cây có đặc tính chống bệnh tiểu đường mạnh. Loại cây này cũng được sử dụng để kiểm soát bệnh béo phì dưới dạng trà Gymnema, điều trị bệnh hen suyễn, đau mắt, viêm nhiễm và rắn cắn. Ngoài ra, nó còn có hoạt tính kháng khuẩn, hạ cholesterol máu, bảo vệ gan, ức chế vị ngọt và ngăn ngừa sâu răng.

+ Cây Dây thìa canh có tác dụng gì?

Giảm cảm giác thèm đường do axit gymnemic trong Dây thìa canh có thể ngăn chặn các thụ thể đường trên lưỡi, làm giảm khả năng cảm nhận vị ngọt.
Giúp hạ đường huyết do Gymnema sylvestre có đặc tính chống tiểu đường và có thể làm giảm lượng đường trong máu sau bữa ăn.
Gymnema sylvestre góp phần tạo ra mức Insulin thuận lợi bằng cách tăng sản xuất insulin và tái tạo các tế bào đảo nhỏ tiết insulin, giúp giảm lượng đường trong máu.
Dây thìa canh có thể đóng một vai trò trong việc giảm mức cholesterol LDL và chất béo trung tính “xấu”, làm giảm nguy cơ mắc bệnh tim.
Gymnema sylvestre có thể đóng vai trò trong việc giảm cân và ngăn ngừa tăng cân, thúc đẩy giảm lượng calo.
Cáctanin và Saponin trong Dây thìa canh có đặc tính kháng viêm giúp giảm viêm.

Công dụng theo y học cổ truyền

Tính vị, tác dụng: Dây thìa canh vị đắng, tính hàn, quy kinh phế, tỳ, thận, giúp lợi tiểu, nhuận tràng, hạ đường huyết. Chủ trị bí tiểu, nước tiểu vàng đỏ, tiểu đường, táo bón do nhiệt.

Lá và acid gymnemic không có khả năng chống lại vi khuẩn. Tác dụng gây độc của nó có thể gây ra các triệu chứng như khả năng tiêu hoá kém, tiêu chảy, và suy nhược cơ thể. Tác dụng của chúng có thể kích thích hoạt động của tim và hệ thống tuần hoàn, cũng như thúc đẩy sự tiết nước tiểu. Thuốc có tác dụng gián tiếp đến sự tiết insulin của tuyến tụy, giảm đường huyết và làm mất vị ngọt trong một vài giờ sau khi sử dụng. Lá Dây thìa canh cũng có tính chất kích thích tiêu hóa do chứa anthraquinone; tuy nhiên, nó cũng có thể gây ra cảm giác buồn nôn. Rễ cũng có tác dụng kích thích buồn nôn và ho ra đờm.

Công dụng: Dây thìa canh thường được sử dụng để điều trị đái đường, với liều lượng 4g lá khô có đủ hiệu quả để làm giảm đường huyết. Ngoài ra, lá cũng được sử dụng để chế biến thành thuốc dễ tiêu hóa và bột chống độc. Ở Ấn Độ, người ta dùng lá để đắp lên vết cắn và dùng dưới dạng nước uống để điều trị rắn độc cắn.

Ở Trung Quốc, cả cây Dây thìa canh bao gồm rễ và quả được sử dụng để điều trị phong thấp tê bại, viêm mạch máu, rắn độc cắn, trĩ và các vết thương do dao, đạn. Ngoài ra, sản phẩm này còn được sử dụng để diệt chấy rận.

Trà và cao cây Dây thìa canh có tác dụng hạ đường huyết

Cách sử dụng dây thìa canh

Cách sử dụng dây thìa canh khô và tươi có chút khác nhau và cũng dùng trong mục đích khác nhau.

Ứng dụng cho dây thìa canh còn tươi

Dây thìa canh tươi có thể dùng đắp trực tiếp lên vùng bị thương sau khi đem giã nát. Việc làm này cần được thực hiện đều đặn có chỉ dẫn để đảm bảo hiệu quả tốt.

Cách sử dụng dây thìa canh khô

+ Cách uống dây thìa canh khô

Để sắc thuốc đầu tiên chúng ta cần cân lấy 4 - 6 lạng dây thìa canh đã phơi khô. Liều lượng này phù hợp cho 1 lít nước. Sau khi cho nước vào thì đun sôi lên và dùng uống thay nước lọc để giải độc và điều trị một số bệnh đường huyết. Với rễ cây thìa canh cũng có thể làm tương tự để khắc phục các bệnh như viêm mạch máu, trĩ.

Hương vị của dây thìa canh khá dễ uống không như những vị thuốc khắc đắng. Tuy nhiên liều lượng sử dụng lại cần hết sức chú ý. Mặc dù các công dụng phát hiện khi nghiên cứu đều tích cực với sức khỏe nhưng khi quá liều có thể xuất hiện tác dụng phụ gây nguy hiểm.

+ Nghiền dây thìa canh khô thành dạng bột

Để thuận tiện xử lý các vết thương hay vết do rắn độc cắn, bạn nên nghiền dây thìa canh thành dạng bột. Chỉ cần đắp một lượng bột lên miệng vết thương thì có thể sơ cứu kịp thời. Đối với vết thương do bị rắn độc cắn bạn không nên chủ quan chỉ đắp bột mà hãy đến ngay bệnh viện để kiểm tra và cấp cứu. Bạn cũng không nên tự ý dùng bột dây thìa canh nếu không được chỉ dẫn từ bác sĩ.

Lưu ý khi sử dụng thìa canh

Định lượng sử dụng dây thìa canh trong 1 ngày là khoảng: 30g/ngày. Khi sử dụng ta không nên dùng quá 50gram/ngày vì có thể gây hạ áp và hạ đường huyết quá mức khiến cơ thể mệt mỏi, hoa mắt, chóng mặt thậm chí là vã mồ hôi lạnh, li bì, hôn mê.
Không tự ý hái dây thìa canh trên rừng nếu không phải là người có kiến thức và thường xuyên tiếp xúc vì dây thìa canh thuộc họ dây leo và rất giống với các loại dây leo khác nên rất dễ nhầm lẫn. Theo các nhà khoa học thì có đến 3000 loài cây có hình dáng tương tự với dây thìa canh. Để nhận biết chính xác dây thìa canh thì có thể nhai sống lá tươi sau đó nếm một ít đồ ngọt. Nếu không cảm nhận được vị ngọt thì đó là thìa canh chuẩn.
Không sử dụng với người mẫn cảm với bất cứ thành phần nào có trong dây thìa canh.
Phụ nữ mang thai và cho con bú không nên sử dụng vì chưa có bất cứ nghiên cứu nào về tính an toàn của thìa canh trên những đối tượng này.
Dây thìa canh có tính mát nên với bệnh nhân đang bị tiêu chảy thì không được sử dụng vì sẽ làm trầm trọng hơn tình trạng tiêu chảy.
Không dùng nước nấu từ dây thìa canh qua đêm ở nhiệt độ phòng.
Không sử dụng những loại dây khô đã quá hạn và nên chọn dây thìa canh từ những cơ sở kinh doanh dây thìa canh uy tín cao;
Luôn tham khảo qua ý kiến bác sĩ chuyên khoa mình đang điều trị trước khi sử dụng dây thìa canh vì trong quá trình dùng sẽ có những thành phần kích ứng với thuốc điều trị bệnh tiểu đường.