Hương thảo (Salvia rosmarinus L.)

Với công dụng hiệu quả trong hỗ trợ điều trị viêm nhiễm, nấm, làm lành vết thương, được rất nhiều người sử dụng mỗi ngày. Vì vậy, xin gửi đến quý bạn đọc thông tin về đặc điểm, công dụng và các bài thuốc của Hương thảo.

Giới thiệu về cây Hương thảo

Tên khoa học của Hương thảo là Salvia rosmarinus L., thuộc họ Hoa môi (Lamiaceae).

Hình cây Hương thảo

Đặc điểm thực vật

Cây bụi lâu năm cao tới 2m và tán rộng 1,5m, tán lá có dạng mọc thẳng đứng và tròn. Những chiếc lá hình kim đơn giản, có màu xanh lục ở mặt trên, mặt dưới màu trắng và có lông tơ, không có cuống đến có cuống ngắn, có mùi thơm nồng, dài 1 - 2,5cm và rộng 1 - 2mm. Thân mới là cây thân thảo, trong khi thân cũ trở nên thân gỗ theo thời gian.

Những bông hoa nhỏ, màu xanh lam, màu Oải Hương hoặc màu trắng, có hai môi và mọc thành vòng quanh các cuống vuông. 

Thu hái và chế biến

Bộ phận dùng: Bộ phận trên mặt đất.

Đặc điểm phân bố

Hương thảo có nguồn gốc từ Châu Phi, Châu u, Tây Á và Địa Trung Hải và được tìm thấy ở những khu vực khô, nhiều đá.

Thành phần hóa học

Các nghiên cứu đã mô tả sự phân bố của Flavonoid Hương thảo (eriocitrin, luteolin 3'-O-β-D-glucuronide, Hesperidin, Diosmin, isoscutellarein 7-O-glucoside, hispidulin 7-O-glucoside và genkwanin) trong lá, hoa, rễ và thân trong các giai đoạn phát triển khác nhau của cây. Nó cũng được báo cáo là nồng độ cao của flavonoid, polyphenol và terpen trong lá. Cây Hương thảo chứa rất nhiều chất chuyển hóa thứ cấp, và việc xác định chúng bằng sắc ký lỏng và sắc ký khí hiệu năng cực cao và hiệu năng cao đã cho thấy hàm lượng cao các hợp chất phenolic (diterpenoid và flavonoid) và các hợp chất dễ bay hơi.

Cây Hương thảo

Hương thảo đã thu hút sự chú ý vì nó chứa các chất chuyển hóa thứ cấp có tiềm năng điều trị, chẳng hạn như axit carnosol và carnosic, rosmarinic, ursolic, oleanolic và micromeric. Các hợp chất này đã được áp dụng tại chỗ và được nghiên cứu về khả năng chống viêm, khả năng chữa lành vết thương, ảnh hưởng đến sự sống của mô, tác dụng chống ung thư da, tác dụng chống nhiễm trùng, tác dụng kháng nấm và hoạt động chống tia cực tím. Các axit triterpenes ursolic, oleanolic và micromeric thể hiện hoạt tính chống viêm mạnh nhất trong tất cả các chất chuyển hóa thứ cấp. Ngoài các chiết xuất thô, có thể sử dụng tinh dầu Hương thảo để bôi ngoài da. Các thành phần chính của dầu là β-pinene, 1, 8-cineole, Borneol, Camphor, Limonene và verbenone.

Công dụng, tác dụng của Hương thảo

Tác dụng dược lý theo y học hiện đại

Theo y học hiện đại, trong thành phần của lá Hương thảo có nhiều hợp chất với công dụng:

- Tăng đề kháng: thành phần myrcene trong tinh dầu Hương thảo có khả năng chống oxy hóa, loại bỏ gốc tự do để cải thiện miễn dịch, tăng đề kháng.

- Giảm đau: eucalyptol và alpha-pinene trong lá Hương thảo có tác dụng chống viêm, giảm đau nên có thể chữa đau do bệnh lý xương khớp, bong gân.

- Chống viêm: Chiết xuất Hương thảo đã được chứng minh là có hoạt tính chống oxy hóa mạnh, hỗ trợ tiềm năng của nó như một tác nhân chống viêm. Chiết xuất cũng thể hiện hoạt động kháng tiểu cầu, là công cụ để cải thiện vi tuần hoàn. 

Tác dụng dược lý của Hương thảo

- Làm lành vết thương: Tinh dầu Hương thảo cho thấy khả năng chữa lành, tạo mạch và cải thiện mô hạt ở một số giai đoạn. Một nghiên cứu sử dụng chuột mắc bệnh tiểu đường được điều trị tại chỗ bằng dầu chiết xuất Hương thảo báo cáo việc chữa lành vết thương tăng tốc ở cả động vật mắc bệnh tiểu đường và không mắc bệnh tiểu đường.

- Kháng nấm: Hoạt tính kháng nấm của tinh dầu Hương thảo đã được thử nghiệm chống lại Candida albicans, Candida dubliniensis, Candida parapsilosis và Candida krusei. Người ta thấy rằng nồng độ dầu 8% có khả năng ức chế sự phát triển của nấm Candida sp.

- Cải thiện hô hấp: lá Hương thảo với thành phần long não và eucalyptol có thể cải thiện lưu thông không khí trong phổi, giãn phế quản phổi, cải thiện triệu chứng đau họng và ngạt mũi,...

- Giảm căng thẳng: tinh dầu từ lá Hương thảo có tác dụng cân bằng tâm trạng, thoải mái tinh thần. 

- Cải thiện trí nhớ: chiết xuất lá Hương thảo có thể cải thiện trí nhớ, khả năng nhận thức ở người cao tuổi, nhất là người bị bệnh Alzheimer.

- Tốt cho mắt: thành phần axit carnosic trong cây Hương thảo có tác dụng tốt cho thị lực, có thể hỗ trợ điều trị các vấn đề về thoái hóa điểm vàng, đục thủy tinh thể.

- Phòng ung thư: axit carnosic là chất chống oxy hóa trong cây Hương thảo có thể làm chậm sự phát triển của tế bào ung thư. Cây Hương thảo có thể giải độc gan và kích thích sản xuất dịch tiêu hóa. Sử dụng Hương thảo sau mỗi bữa ăn có thể giảm quá trình lên men đường ruột. Khả năng chống nhiễm trùng của Hương thảo rất tốt trong chữa trị viêm bàng quang. Ngoài ra, axit carnosic và axit rosmarinic trong lá Hương thảo còn có mặt trong các sản phẩm kem đánh răng.

Tác dụng dược lý theo y học cổ truyền

Theo y học cổ truyền, cây Hương thảo có tính ấm, vị cay xen đắng, thơm nồng, không có độc, xếp vào kinh tỳ, kinh can. Chủ trị lợi tiểu, thông kinh, phá ứ huyết, thông ruột, lợi mật, giảm viêm. Hương thảo được dùng để chữa mụn nhọt, kinh nguyệt không đều, mất ngủ, đau nửa đầu, nhiễm trùng da,... 

Ứng dụng của Hương thảo

Hương thảo có các đặc tính trị liệu và đã được sử dụng trong y học dân gian, dược phẩm và mỹ phẩm, chủ yếu nhờ các đặc tính chống oxy hóa và chống viêm, được cho là nhờ sự hiện diện của axit carnosol/carnosic và ursolic. Công dụng chữa bệnh của cây Hương thảo đã được khám phá để điều trị các bệnh viêm nhiễm; tuy nhiên, những công dụng khác đã được nghiên cứu, chẳng hạn như chữa lành vết thương và điều trị ung thư da và bệnh nấm, trong số những công dụng khác. Bên cạnh công dụng chữa bệnh, Hương thảo còn có các ứng dụng tiềm năng trong các công thức mỹ phẩm và trong điều trị các tình trạng bệnh lý và không bệnh lý, chẳng hạn như cellulite, rụng tóc, tổn thương do tia cực tím và lão hóa.

Tinh dầu Hương thảo có nhiều công dụng chữa bệnh

Bài thuốc chữa bệnh sử dụng dược liệu Hương thảo

Một số bài thuốc chữa bệnh từ dược liệu Hương thảo:

- Giảm sưng đau bàn chân

Lấy 30g nhánh Hương thảo nấu cùng 1 lít nước trong 10 phút sau đó tắt bếp, chắt lấy nước để ngâm chân.

- Cải thiện tiêu hóa, căng thẳng

Ngâm lá Hương thảo 200g với lá bạc hà 100g cùng 1 lít rượu trắng 40 độ. Hàng ngày lấy 2ml rượu đã ngâm pha cùng nước ấm uống 2 lần.

- Chữa đau đầu, lợi tiểu

Lấy 1 lá vối, 10g thảo quyết minh, 3 lá Hương thảo tươi hãm cùng nước sôi rồi hãm như hãm trà, uống 2 cốc/ngày.

- Chữa loét miệng

Dùng 30g lá hoắc hương, 30g lá Hương thảo sắc lấy nước súc miệng 2 lần/ngày.

- Chữa đau bụng kinh

Chuẩn bị đầy đủ 20g mỗi loại dược liệu: Hương thảo, Ích mẫu, Ngải cứu, Nhọ nồi, Củ gấu rồi rửa sạch, sắc nước uống trước kỳ kinh 10 - 15 ngày, 2 lần/ngày.

- Chữa chán ăn, mất ngủ

Sắc các dược liệu sau: Mạch môn 20g, Hương thảo 20g, Nhân trần 6g, Ngải cứu 10g, rẻ quạt 4g, vỏ bưởi đào khô 4g cùng với 550ml nước đến khi còn 250ml thì chắt nước thuốc chia làm 2 lần/ ngày, uống thuốc khi nước còn ấm.

- Chữa sưng đau do mụn nhọt

Giã nhuyễn 50g lá Hương thảo tươi đã được rửa sạch rồi đắp vào nốt mụn nhọt 10 - 15 phút 2 lần/ngày.

- Giải cảm nắng

Rửa sạch 100g lá Hương thảo nấu canh ăn, duy trì liên tục 3 ngày.

Cây Hương thảo thường được phơi khô làm dược liệu

Dùng Hương thảo để chữa bệnh cần lưu ý

- Không dùng Hương thảo liên tục trên 3 tuần.

- Lá Hương thảo dùng quá liều có thể gây co thắt đường ruột, chóng mặt, phù phổi, mất ý thức,... Nếu phát hiện biểu hiện này cần dừng ngay và đến cơ sở y tế kiểm tra, có biện pháp khắc phục.

Các bài thuốc chữa bệnh từ cây Hương thảo có thể hỗ trợ điều trị bệnh nhưng cần một khoảng thời gian dài. Trước khi thực hiện, người bệnh nên hỏi bác sĩ chuyên khoa để được chỉ định đơn thuốc phù hợp. 

Sở hữu hương thơm đặc trưng nên cây Hương thảo được dùng làm hương liệu chế biến nhiều món ăn như: hầm, nướng,... Hương thảo khô cũng có thể dùng rắc lên món ăn để tăng hương vị.

Những thông tin trên đây mong rằng có thể giúp bạn hiểu thêm về công dụng của cây Hương thảo - loài cây hương liệu quen thuộc trong chế biến ẩm thực. Biết cách sử dụng thảo dược này, bạn không chỉ có được món ăn thơm ngon đặc trưng mà còn cung cấp cho cơ thể nhiều dưỡng chất tốt cho sức khỏe.

Tài liệu tham khảo

1. Từ điển Cây thuốc Việt Nam Tập 1 (Xuất bản năm 2021).

2. Tác giả Lucas Malvezzi de Macedo và cộng sự (Ngày đăng 21 tháng 5 năm 2020). Rosemary (Rosmarinus officinalis L., syn Salvia rosmarinus Spenn.) and Its Topical Applications: A Review, NCBI.