Lạc Tiên (Passiflora foetida L.)

Lạc tiên được biết đến khá phổ biến với công dụng an thần, chống co giật, giảm đau, kháng histamin, hạ đường huyết, hạ huyết áp và bảo vệ gan. Trong bài viết này, xin gửi đến bạn đọc những thông tin chi tiết về Lạc tiên.

Giới thiệu về cây Lạc tiên

Lạc Tiên hay còn được gọi là Nhãn lồng, Chùm bao, tên khoa học là Passiflora foetida L., Passifloraceae (họ Lạc tiên).

Vị thuốc Lạc tiên trong Dược điển Việt Nam 5 có tên khoa học là Herba Passiflorae foetidae.

1. Đặc điểm cây lạc tiên

Cây Lạc tiên là một loài thảo mộc leo, thân cây hóa gỗ và cứng chắc, được bao phủ bởi lớp lông mềm màu vàng. Các lá bắc hình lông chim 2-4 nếp gấp ở gốc, lá hình trứng đến hình trứng ngược, có 3 thùy nông, dài 6-9 cm, gốc hình tim và thường uốn lượn, có lông mao và đầu nhọn. Hoa có màu từ trắng đến kem nhạt, đường kính ~5-6 cm. Quả hình cầu có đường kính 2-3 cm, màu vàng cam đến đỏ khi chín, và hạt màu đen được nhúng trong bột giấy.

Hình ảnh cây lạc tiên

2. Thu hái và chế biến

Bộ phận sử dụng: Phần trên mặt đất (Herba Passiflorae), nên lựa chọn đoạn thân mang lá là tốt nhất.

Mô tả vị thuốc theo Dược điển Việt Nam 5 tập 2: Đoạn thân có rỗng, dài khoảng 5 cm, mang theo tua cuốn và lá, có thể có hoa và quả. Thân và lá được phủ nhiều lông. Cuống lá dài khoảng 3 cm đến 4 cm. Phiến lá mỏng màu lục hoặc hơi vàng nâu, dài và rộng khoảng từ 7 cm đến 10 cm, chia thành 3 thùy rộng, đầu lá nhọn. Mép lá có răng cưa nông, gốc lá hình tim. Lá kèm hình vẩy phát triển thành sợi mang lông tiết đa bào, tua cuốn ở nách lá.

Lạc tiên khô

Chế biến: Thu hoạch vào mùa xuân, hạ. Cắt lấy dây, lá, hoa của Lạc tiên, đem thái ngắn rồi phơi hay sấy khô. Đặc điểm phân bố

Cây Lạc tiên là loài bản địa của vùng nhiệt đới Châu Mỹ, bao gồm Mexico, Tây Nam Hoa Kỳ (Arizona, Nam Texas), Caribe và phần lớn Nam Mỹ. Trong Thời đại Khám phá, loài này đã được du nhập vào Châu Âu, Ấn Độ và Đông Nam Á để trồng trọt và làm vườn, sau đó được nhập tịch ở các nước nhiệt đới khác. Cây Lạc tiên ra hoa vào tháng 4-5 và có quả từ tháng 5-7. Loài cây này thường mọc rải rác, ở các bụi cây ven đường, lòng sông và các tầng rừng khô hạn, tương tự như vậy có thể tìm thấy gần các khu định cư của con người. Hiện tại, loài cây này có mặt ở khắp các tỉnh trên toàn quốc, đặc biệt nhiều ở Hòa Bình, Thái Nguyên, Bắc Giang, Quảng Bình, Thừa Thiên Huế, Quảng Nam và Đà Nẵng.

3. Phân loại lạc tiên

Dựa theo đặc điểm, tính chất mà người ta sẽ phân loại dược liệu thành thành dạng khô và dạng tươi. Trong đó:

• Cây lạc tiên tươi: Là cây vừa mới thu hái, vẫn còn nguyên hoặc còn lượng nước nhiều. Ở trạng thái tươi thường sẽ sử dụng ngay và luôn, không thể để trong thời gian dài.
• Cây lạc tiên khô: Đã được phơi hoặc sây khô, hầu như không còn nước. Lạc tiên ở dạng khô dễ bảo quản và vận chuyển hơn. Ngoài ra ở dạng khô thì vị thuốc này cũng không mất đi dược tính cũng như dưỡng chất vốn có.

Thành phần hóa học

Cây Lạc tiên chứa nhiều hợp chất có lợi cho sức khỏe như alkaloid (harman, harmin, harmol, harmalin, harmalol), Flavonoid (saponarin, saponaretin, vitexin, xylosyl vitexin) và các hợp chất cyanogenic. Trong đó, lá chứa nhiều hơn so với thân.

Tác dụng của cây Lạc tiên khô

Tác dụng - Công dụng của cây Lạc tiên

1. Tác dụng dược lý 

Cây Lạc tiên có nhiều tác dụng và công dụng trong lĩnh vực dược học. Chiết xuất từ lá và quả của cây này đã được sử dụng để điều trị chứng hen suyễn, cuồng loạn và đau đầu. Ngoài ra, cây Lạc tiên còn được sử dụng như kem dưỡng da và thuốc đắp cho các bệnh ngoài da ở Brazil.

Mỗi dược tính trong lạc tiên đều mang đến những lợi ích tuyệt vời cho sức khỏe. Tiêu biểu phải kể đến như:

• Chiết xuất alcaloid có trong lạc tiên giúp kìm hãm sự hoạt động của cafein. Từ đó, mang đến cho con người giấc ngủ ngon hơn, giảm stress và an thần hiệu quả. Sau quá trình sử dụng bài thuốc, người dùng sẽ cải thiện được chất lượng giấc ngủ, ngủ sâu và ngon giấc hơn; không còn gặp phải tình trạng mơ ngủ, tỉnh giấc giữa đêm.
• Thành phần flavonoid làm giúp ổn định huyết áp, ổn định nhịp tim, tăng cường lưu thông máu. Làm cho cơ thể luôn cảm thấy thoải mái, sáng khoái và yêu đời hơn.
• Một số thành phần có trong cây lạc tiên còn có tính kháng khuẩn, kháng viêm, cải thiện tình trạng đau nhức xương khớp và bồi bổ gan thận.
• Công dụng tiếp theo của cây lạc tiên là chống co thắt và làm giãn các cơ trơn trong cơ thể. Chính vì vậy hỗ trợ điều trị các cơn đau tử cung và đường tiêu hóa. Đây cũng là vị thuốc hữu ích giúp chị em thoát khỏi chứng hành kinh sớm.

2. Tác dụng của cây Lạc tiên khô theo y học cổ truyền

2.1 Tính vị, tác dụng

Lạc tiên là một loại cây có vị ngọt và đắng, tính mát, quy kinh tâm, can, có tác dụng tiêu viêm và lợi tiểu. Quả của cây này có tác dụng an thần và giảm đau. 

Công năng: An thần, giải nhiệt, mát gan. Chủ trị: Suy nhược thần kinh, tim hồi hộp, mất ngủ, ngủ mơ.

Liều lượng: Mỗi ngày dùng 20g - 40g dạng thuốc sắc hoặc cao lỏng, siro, rượu thuốc. Nên uống trước khi đi ngủ.

Lá và quả Lạc tiên

2.2 Công dụng của Lạc tiên theo Y học cổ truyền

Ngọn non của cây Lạc tiên có thể được sử dụng làm rau luộc hoặc nấu canh. Quả của cây này chín vàng và có hương vị thơm ngon. Lạc tiên được sử dụng để trị suy nhược thần kinh, mất ngủ, ác mộng, và nguyên nhân hành kinh sớm ở phụ nữ. Ngoài ra, nó còn có tác dụng trị ho, phù thũng, viêm mủ da, lở ngứa, và loét ở chân. Liều lượng dùng là từ 3 đến 15g mỗi ngày, dạng thuốc sắc. Ngoài ra, lá tươi của cây cũng có thể được dùng để đắp hoặc rửa nước.

Ở Ấn Độ, nước sắc lá được sử dụng để trị thiếu mật và hen suyễn; quả của cây được dùng để gây nôn và lá được dùng để đắp hoặc điều trị choáng váng và đau đầu. Trong khi đó, ở Vân Nam (Trung Quốc), toàn bộ cây dùng để trị cháy, bỏng lửa, ung thũng, viêm kết mạc và viêm hạch lymphô.

Cách sử dụng Lạc tiên đúng cách

Lạc tiên là loại cây có thể dùng để luộc hoặc nấu canh ăn hàng ngày, nhưng sử dụng quá nhiều không tốt cho sức khỏe. Ăn hoặc uống nhiều lạc tiên có thể gây buồn ngủ, làm tinh thần không tỉnh táo và gây mệt mỏi. Phụ nữ mang thai không nên sử dụng vì có thể gây co bóp tử cung và nguy hiểm. Ngoài ra, sử dụng lạc tiên còn có thể gây triệu chứng tim đập nhanh và nôn nao.

Uống lạc tiên trong bao lâu? Để giúp điều trị chứng mất ngủ hiệu quả, có thể sử dụng lạc tiên trong khoảng 15-20 ngày (tuỳ cơ địa của mỗi người) và kết hợp với các thực phẩm khác.

Lưu ý: Cần phân biệt đúng loài cây Passiflora incarnata L. không có lông, có thân cây có vân dọc, màu lục xám và chỉ sử dụng bộ phận trên mặt đất. Trẻ em khi sử dụng cần thận trọng.

Trà Lạc tiên khô

Bài thuốc từ Lạc tiên

1. Bài thuốc chữa mất ngủ, suy nhược thần kinh

Với bài thuốc này, các bạn có thể thực hiện theo 2 cách như sau:

Cách 1: Nấu canh lạc tiên 

Nấu canh lạc tiên là giải pháp chữa mất ngủ, suy nhược thần kinh nhanh chóng, tiện dụng nên rất được nhiều người lựa chọn. 

Cách làm như sau: Các bạn có thể thu hái ngọn lạc tiên tươi, sau đó đem rửa sạch với nước. Có thể ngâm vào nước muối pha loãng khoảng 15 phút để loại bỏ bụi bẩn, vi khuẩn. Sau đó, dùng lạc tiên đem nấu canh như với các loại rau khác để ăn hàng ngày.

Cách 2: Sắc lấy nước uống

Các bạn lấy khoảng 8 – 16g lạc tiên tùy trọng lượng cơ thể đem sắc lấy nước uống. Ngoài ra, để giấc ngủ ngon hơn, giúp an thần tốt hơn, các bạn có thể chuẩn bị thêm ít lá dâu, tâm sen vào sắc cùng. 

Dùng trà lạc tiên chữa mất ngủ

Lưu ý: Để phát huy hiệu quả chữa bệnh tốt nhất, người bệnh nên uống thuốc đã sắc trước khi đi ngủ.

2. Bài thuốc điều trị viêm da, ghẻ ngứa

Với những người bị ghẻ ngứa, viêm da, có thể sử dụng bài thuốc điều trị với lạc tiên như sau:

• Đem rửa sạch 2 – 3 nắm lá lạc tiên, rồi vào vào nồi cùng với khoảng 1 lít nước.
• Tiến hành đun sôi thì hạ nhỏ lửa và đun thêm khoảng 15 phút nữa để cho các tinh chất của lạc tiên hòa tan hết vào nước. 
• Cuối cùng là lấy nước vừa đun để tắm hay thấm bằng khăn bông rồi chà lên vùng da bị viêm là được.

3. Cách dùng cây lạc tiên giúp mát gan, giải nhiệt

Với bài thuốc này chúng ta sẽ sử dụng quả lạc tiên. Tuy nhiên, để phát huy tối đa công dụng của lạc tiên các bạn nên lựa chọn quả chín mọng. 

Chuẩn bị: 

• 500g quả lạc tiên chín
• 250g đường kính trắng
• 1 lít nước đun sôi để nguội

Cách thực hiện: 

• Đem quả lạc tiên bổ đôi và chỉ chắt lọc lấy dịch bên trong của quả. 
• Cho lượng đường vào 1 lít nước, khuấy đều cho đến khi tan hết. Tiếp đến, đổ phần dịch quả lạc tiên vào phần nước đường, khuấy đều lên.
• Sử dụng nước này mỗi ngày sau các bữa ăn để phát huy hiệu quả tốt nhất.

4. Bài thuốc trị đau nhức khớp 

Để điều trị tình trạng đau nhức xương khớp, đau mỏi người, các bạn có thể áp dụng bài thuốc với các nguyên liệu như sau:

• 500g lạc tiên.
• 100g lá khổ qua.
• 300g hoa thiên lý.

Cách thực hiện: 

• Tất cả các nguyên liệu trên, các bạn đem rửa sạch, sau đó phơi khô, rồi sao vàng hạ thổ trong vòng 1 tháng.
• Kết thúc 1 tháng, hãy lấy các nguyên liệu ra tán nhỏ thành bột.
• Mỗi lần sử dụng chỉ cần lấy khoảng 3 thìa cà phê bột thuốc rồi đem hòa với 100 ml nước nóng. Đợi đến khi nguội là có thể sử dụng được ngay. 

Các bạn nên kiên trì thực hiện ít nhất 10 ngày để có hiệu quả cải thiện tốt nhất.

Lạc tiên có công dụng trong điều trị mất ngủ, suy nhược thần kinh…

5.Cách sử dụng cây lạc tiên trị căng thẳng, mệt mỏi

Những người làm việc quá sức, công việc áp lực cao, thường xuyên bị mệt mỏi, căng thẳng sử dụng bài thuốc từ cây lạc tiên khô là một lựa chọn ưu tiên.

• Lạc tiên khô được phơi nắng hoặc sao thổ cho vàng.
• Sao khử thổ khoảng 250g râu bắp và 150g máu cho đến khi đạt được độ héo.
• Cho tất cả hỗn hợp vào nồi đất, thêm 550ml nước và 1/4 muỗng muối hạt.
• Sắc nhỏ lửa cho tới khi thuốc còn 250ml nước thì tắt bếp.
• Mỗi ngày sử dụng 2 lần vào buổi trưa và buổi tối, kiên trì dùng trong 1 tuần sẽ thấy hiệu quả rất tốt.

6. Cách dùng thảo dược trị hành kinh sớm, hạ huyết áp

Để khắc phục 2 chứng bệnh này, bạn có thể áp dụng chung một công thức thuốc như sau:

• Sao khử thổ cùng lúc hỗn hợp gồm chùm bao 0,5kg; hoa thiên lý 0,3kg; lá khổ qua non 0,1kg.
• Tán hỗn hợp thành bột mịn.
• Trộn hỗn hợp bột với 50g đậu xanh đã rang chín và được tán nhuyễn.
• Mỗi ngày lấy 3 thìa cà phê hỗn hợp pha cùng 100ml nước sôi, uống khi khát. Kiên trì sử dụng trong 10 ngày, người bệnh sẽ thấy hiệu quả tích cực.

Lưu ý khi sử dụng Lạc tiên

Cây lạc tiên mang đến nhiều công dụng như an thần, chữa mất ngủ, chữa viêm da, ghẻ ngứa,… Tuy nhiên, khi sử dụng chúng ta cần chú ý những vấn đề sau để đảm bảo hiệu quả và an toàn cho cơ thể: 

• Chỉ sử dụng lạc tiên với liều lượng thích hợp, vừa đủ mà không được lạm dụng.
• Không được tự ý kết hợp vị thuốc lạc tiên với các thảo dược khác nếu chưa tham khảo ý kiến của bác sĩ.
• Trong trường hợp dược liệu bị nấm, mốc hay có mùi hôi thối thì không nên sử dụng.
• Nếu đang sử dụng thuốc tây mà muốn dùng thêm cả dược liệu lạc tiên, các bạn nên hỏi ý kiến bác sĩ có chuyên môn để được tư vấn liều lượng, cách dùng sao cho hợp lý, hiệu quả.
• Khi sử dụng quá liều khuyến cáo, người bệnh sẽ gặp một số triệu chứng đó là: lo lắng, mệt mỏi, bồn chồn, buồn nôn, buồn ngủ, nhịp tim thất thường… Do đó, sau khi sử dụng lạc tiên mà thấy có bất kỳ dấu hiệu bất thường nào cần giảm liều hoặc ngừng ngay và tìm phương thuốc khác hiệu quả hơn.
• Phụ nữ đang mang thai, đang cho con bú, trẻ nhỏ… tuyệt đối không được tự ý sử dụng vị thuốc này mà cần có sự chỉ định của bác sĩ.

Tài liệu tham khảo

1. Nhận thức cây thuốc và dược liệu (Xuất bản năm 2021). Lạc tiên trang 74 - 75, Nhận thức cây thuốc và dược liệu.

2. Từ điển Cây thuốc Việt Nam Tập 1 (Xuất bản năm 2021). Lạc tiên trang 90 – 91.

3. Từ điển Cây thuốc Việt Nam Tập 1. Tác giả Ji-Won Park và cộng sự (Đăng ngày 12 tháng 03 năm 2018). Anti-inflammatory effects of Passiflora foetida L. in LPS-stimulated RAW264.7 macrophages, Spandidos Publications.

4. Dược Điển Việt Nam 5 tập 2 (Xuất bản năm 2017). Lạc tiên, trang 1226 - 1228, Dược điển Việt Nam 5 tập 2.