Mất ngủ là bệnh gì? Nguyên nhân, triệu chứng, chẩn đoán và điều trị mất ngủ

Giấc ngủ đóng vai trò quan trọng trong đời sống của mỗi con người, giúp con người được nghỉ ngơi sau những khoảng thời gian làm việc và học tập.

Mất ngủ là gì?

Giấc ngủ đóng vai trò quan trọng trong đời sống của mỗi con người, giúp con người được nghỉ ngơi sau những khoảng thời gian làm việc và học tập.

Mất ngủ là một rối loạn giấc ngủ phổ biến có thể bao gồm ngủ không sâu giấc, khó đi vào giấc ngủ, thức dậy quá sớm và không thể quay lại giấc ngủ và vẫn có thể cảm thấy mệt mỏi khi thức dậy. Mất ngủ có thể gây tình trạng mệt mỏi khó chịu ảnh hưởng nghiêm trọng đến hiệu suất làm việc và chất lượng cuộc sống.

Trung bình một người bình thường ngủ từ 7- 8 tiếng/ngày trong đó giấc ngủ phải đảm bảo đủ về thời gian, đủ sâu và cảm thấy thỏa mái khỏe khoắn sau khi thức dậy.

Phân biệt các dạng bệnh mất ngủ

Mất ngủ cấp tính

Đây là tình trạng mất ngủ tạm thời thường gặp nhất, xảy ra trong một vài đêm cũng có thể một vài tuần rồi lại hết. Nguyên nhân của tình trạng này bao gồm:

Do gặp các vấn đề về mặt tâm lý cảm xúc tạm thời như đau buồn hay có sự tác động ở các yếu tố ngoại cảnh như gia đình, bạn bè.
Không thích nghi với địa điểm ngủ lạ, không thoải mái.
Thói quen lối sống không lành mạnh, giờ giấc không tuân thủ (ngủ trưa nhiều, sử dụng chất kích thích trước khi ngủ, dùng điện thoại hay làm việc quá giấc, qua cơn buồn ngủ,..).
Một số bệnh khác ảnh hưởng như đau bụng, đau răng, ho, sốt...

Mất ngủ mãn tính

Mất ngủ mãn tính là tình trạng mất ngủ kéo dài trên 1 tháng. Người bệnh thường vào giấc rất khó và rất lâu (30p – 1,5h). Giấc ngủ chỉ đạt được khoảng 3-4 giờ trong giấc ngủ có thể bị tỉnh giấc nhiều lần hoặc sau khi tỉnh thì khó vào lại giấc ngủ tiếp. Chất lượng giấc ngủ kém không đạt được đủ các thành phần trong giấc ngủ, khi tỉnh dậy người thường mệt mỏi.

Nguyên nhân bệnh mất ngủ

Có rất nhiều nguyên nhân gây khó ngủ, bao gồm sức khỏe tinh thần, các thói quen xấu trước khi ngủ, bệnh lý, thuốc… Cụ thể như sau:

Ở người lớn

Áp lực về công việc, trường học, sức khỏe, tài chính…
Thói quen ngủ kém
Ăn quá nhiều vào buổi tối.
Thói quen chưa phù hợp trước khi ngủ.
Sức khỏe tinh thần như: trầm cảm, rối loạn lo âu, stress…
Mắc các bệnh lý như đau đầu, động kinh, co giật, bệnh tim, tiểu đường, bệnh phổi, chứng ngưng thở khi ngủ, bệnh Alzheimer, trào ngược axit dạ dày…
Các nguyên nhân khác: Môi trường ngủ không phù hợp (ánh sáng quá chói, tiếng ồn, nhiệt độ không thoải mái…), thói quen ngủ không điều độ, không tập thể dục vào ban ngày …

Căng thẳng thần kinh là một trong những nguyên nhân chủ yếu gây mất ngủ và khó ngủ

Ở trẻ em

Lý do khó ngủ ở trẻ em có thể khác nhau tùy theo độ tuổi của trẻ. Một số nguyên nhân thường gặp có thể kể đến bao gồm:

Trẻ căng thẳng, lo âu quá mức hoặc trạng thái tâm lý bị kích động quá mức trong học tập, hoạt động…

Thay đổi môi trường sống.

Bất ngủ do bệnh lý như viêm phổi, chứng ngưng thở khi ngủ, tiêu chảy, sốt siêu vi…

Thói quen ngủ không tốt như thức dậy quá muộn hoặc thức khuya đều có thể gây khó ngủ, khó đi vào giấc ngủ ở trẻ em.

Phụ nữ mang thai

Phụ nữ mang thai thường bị khó ngủ do sự thay đổi trong cơ thể và các yếu tố liên quan đến thai kỳ. Các nguyên nhân khó ngủ ở phụ nữ mang thai có thể do:

Căng tức ngực.
Đau lưng.
buồn nôn, nôn mửa.
Sự chuyển động của thai nhi trong tử cung.
Lo lắng.
Tiểu đêm nhiều…

Mất ngủ ở người già

Do suy giảm chức năng: hệ quả của quá trình lão hóa tự nhiên. Khi tuổi càng cao, các tế bào, cơ quan trong cơ thể dần trở nên lão hóa, trong đó các tế bào thần kinh bị hủy hoại và suy giảm chức năng so với người trẻ tuổi gây ra mất ngủ, khó ngủ, luôn cảm thấy buồn ngủ hoặc ngủ không yên giấc.
Ngưng thở hoặc hơi thở bị gián đoạn trong lúc ngủ.
Rối loạn giấc ngủ nhịp sinh học hoặc chu kỳ ngủ – thức bị gián đoạn.
Trầm cảm, lo lắng hay sa sút trí tuệ là những nguyên nhân làm tăng nguy cơ rối loạn giấc ngủ, đặc biệt là chứng mất ngủ.
Do mắc một số bệnh lý: các bệnh về xương khớp mạn tính, bệnh về tim mạch, thần kinh, tiêu hóa, hô hấp, tiểu nhiều về đêm, bệnh tiểu đường... với các cơn đau nhức tái phát dẫn đến khó ngủ.
Một số loại thuốc có thể ảnh hưởng đến giấc ngủ ở người cao tuổi, chẳng hạn như: Thuốc lợi tiểu cho người bị cao huyết áp hoặc tăng nhãn áp, thuốc chống trầm cảm, thuốc ức chế histamin…
Những nguyên nhân khác: Do chế độ ăn, uống, sinh hoạt không hợp lý, môi trường: ô nhiễm tiếng ồn, không gian ngủ thiếu trong lành, thoáng mát hoặc nơi ở chật chội... cũng là nguyên nhân dẫn đến khó ngủ, rối loạn giấc ngủ ở người già.

Triệu chứng bệnh mất ngủ

Các triệu chứng mất ngủ có thể bao gồm:

Khó đi vào giấc ngủ: Bạn có thể trải qua khó khăn trong việc cố gắng ngủ, tức là mất nhiều thời gian để ngủ, nằm trằn trọc trên giường nhiều giờ liền.
Thức dậy giữa đêm và khó ngủ lại: Một triệu chứng phổ biến của bệnh khó ngủ là thức dậy vào giữa đêm và sau đó gặp khó khăn trong việc ngủ lại. Điều này có thể làm gián đoạn chu kỳ giấc ngủ và khiến bạn mệt mỏi vào ngày hôm sau.
Thức dậy quá sớm: Một số người bị khó ngủ nên ngủ rất trễ và thường thức dậy quá sớm.
Giấc ngủ nông và không sâu: Trong khi ngủ, bạn có thể trải qua giấc ngủ nông, không sâu dẫn đến cảm giác không thể nghỉ ngơi và chưa phục hồi năng lượng.
Ác mộng và giật mình khi ngủ: Khó ngủ có thể dẫn đến ác mộng và giật mình khi ngủ làm gián đoạn giấc ngủ, khiến người bệnh cảm thấy lo lắng.
Mất ngủ liên tục: Một số người có thể trải qua tình trạng mất ngủ liên tục, tức là không ngủ suốt thời gian dài. Đây là một tình trạng nghiêm trọng ở những người bị khó ngủ.
Buồn ngủ vào ban ngày: Khó đi vào giấc ngủ thường dẫn đến cảm giác buồn ngủ vào ban ngày, làm suy giảm sự tập trung và tăng nguy cơ xảy ra sai sót.
Tăng căng thẳng và lo âu: Khó ngủ có thể làm tăng sự căng thẳng và lo âu. Ngược lại, căng thẳng và lo âu có thể làm tăng nguy cơ bị khó ngủ.
Suy giảm sức khỏe tổng thể: Một triệu chứng khác ở người bị khó ngủ, mất ngủ kéo dài chính là suy giảm sức khỏe tổng thể, dễ mắc nhiều bệnh lý như béo phì, bệnh tim mạch, bệnh hô hấp…

Khi nào đi khám bác sĩ?

Nếu chứng mất ngủ khiến bạn khó hoạt động vào ban ngày, hãy đến gặp bác sĩ để xác định nguyên nhân gây ra vấn đề về giấc ngủ và cách điều trị. Nếu bác sĩ của bạn nghĩ rằng bạn có thể bị rối loạn giấc ngủ, bạn có thể được chuyển đến một trung tâm ngủ để xét nghiệm đặc biệt.

Các biến chứng của mất ngủ có thể gặp là:

Hiệu suất thấp hơn trong công việc hoặc ở trường
Thời gian phản ứng chậm khi lái xe và nguy cơ tai nạn cao hơn
Rối loạn sức khỏe tâm thần, chẳng hạn như trầm cảm, rối loạn lo âu hoặc lạm dụng chất
Tăng nguy cơ và mức độ nghiêm trọng của các bệnh hoặc tình trạng lâu dài, chẳng hạn như huyết áp cao và bệnh tim

Đối tượng nguy cơ bệnh mất ngủ

Giới tính là nữ: Sự thay đổi nội tiết tố trong chu kỳ kinh nguyệt và trong thời kỳ mãn kinh có thể đóng một vai trò. Trong thời kỳ mãn kinh, đổ mồ hôi đêm và bốc hỏa thường làm gián đoạn giấc ngủ. Mất ngủ cũng phổ biến với thai kỳ.
Tuổi trên 60 tuổi: Vì những thay đổi trong giấc ngủ và sức khỏe, chứng mất ngủ tăng theo tuổi tác.
Rối loạn sức khỏe tâm thần hoặc tình trạng sức khỏe thể chất: Nhiều vấn đề ảnh hưởng đến sức khỏe tinh thần hoặc thể chất của bạn có thể làm gián đoạn giấc ngủ.
Căng thẳng tinh thần: Thời gian căng thẳng và các sự kiện có thể gây ra chứng mất ngủ tạm thời. Và căng thẳng lớn hoặc kéo dài có thể dẫn đến mất ngủ mãn tính.
Thay đổi giờ giấc làm việc: Ví dụ, thay đổi ca làm việc hoặc đi du lịch có thể làm gián đoạn chu kỳ ngủ-thức.

Người cao tuổi thường hay bị bệnh mất ngủ

Các biện pháp điều trị bệnh mất ngủ

Việc điều trị khó ngủ có thể bao gồm các phương pháp không dùng thuốc hoặc có sử dụng thuốc theo chỉ định, tư vấn của bác sĩ, tùy thuộc vào nguyên nhân cụ thể gây ra bệnh khó ngủ. Các phương pháp điều trị bao gồm:

Điều trị mất ngủ bằng thuốc

Theo Y học hiện đại

Thuốc tây chỉ phù hợp và có hiệu quả với bệnh nhân bị mất ngủ cấp tính, thường là sẽ ức chế thần kinh trung ương như: các thuốc chống trầm cảm, thuốc bình thần, thuốc an thần … Tuy nhiên các thuốc này có tác dụng phụ là làm suy giảm trí nhớ. Vì vậy, việc uống thuốc phải tuân thủ chặt chẽ theo chỉ định của bác sĩ.

Theo Y học y học cổ truyền

Theo Y học cổ truyền, bệnh mất ngủ chia làm nhiều thể. Mỗi thể bệnh sẽ có các triệu chứng cũng như phương pháp dược khác nhau để điều trị.

Tùy theo nguyên nhân gay bệnh mà bác sĩ sẽ có những bài thuốc khác nhau theo thể bệnh:

Mất ngủ do tâm tỳ hư: Suy nghĩ lo lắng quá độ làm tổn thương tâm tỳ, từ đó tỳ kém không sinh huyết, huyết hư không nuôi dưỡng được tâm.
Mất ngủ do âm hư hỏa vượng, tâm hỏa thượng cang: Người bệnh khó ngủ dễ tỉnh giấc, người phiền muộn bứt rứt, ngũ tâm phiền nhiệt, miệng khô tai ù đầu váng, lưỡi đỏ mạch tế sác.
Mất ngủ do tâm thận bất giao: Mất ngủ, đầu váng ù tai, khát nước, lưng đau, hay mộng, triều nhiệt, tiểu đỏ, lưỡi đỏ không rêu mạch tế sác.
Mất ngủ do vị bất hòa: Ăn uống không điều độ gây thực tích không tiêu sinh đàm thấp gây ủng trệ. Ngủ không được vì ngực bụng căng tức, đầy hơi khó chịu, bụng đau, mạch hoạt.

Một số vị thuốc có tác dụng điều trị mất ngủ bao gồm: Nhân sâm, táo đoe, Hoàng kỳ, Bạch truật, Phục thần, Toan táo nhân, Cam Thảo, Đương quy, Tâm sen, mật ong….

Mật ong với nước ấm mang lại giấc ngủ sâu và ngon

Ưu nhược điểm của chữa mất ngủ bằng phương pháp đông y với tây y:

Ưu điểm:

So với Tây y, cách chữa bệnh mất ngủ bằng Đông y an toàn hơn. Các bài thuốc có nguồn gốc từ thiên nhiên như lá, rễ, hoa, quả, cành. Đông y chữa mất ngủ hiếm khi gây tác dụng phụ, phù hợp nhiều đối tượng.
Y học cổ truyền mang tới hiệu quả cao trong điều trị chứng mất ngủ, giúp khí huyết lưu thông và cải thiện sức khỏe.

Nhược điểm:

Chữa bằng đông y thì thời gian kéo dài hơn. Phương pháp Đông y có tác dụng từ từ. Người bệnh cần kiên trì uống thuốc, vật lý trị liệu từ 2 - 3 tháng hoặc lâu hơn tùy tình trạng bệnh.
Sắc thuốc khá kỳ công, thường phải sắc trong nhiều giờ đồng hồ để cô đọng nước thuốc. Trong khi tây y dùng thuốc uống liền rất tiện lợi.
Đông y điều chế từ thảo dược nên có mùi vị đăng trưng. Một số nguyên liệu trong đông y sẽ khiến bạn thấy đắng, nặng mùi khó uống.

Chữa mất ngủ không dùng thuốc

Điều trị mất ngủ bằng tư vấn tâm lý

Liệu pháp tư vấn tâm lý nhằm giải quyết các vấn đề về tâm lý cho bệnh nhân, từ đó giải quyết căng thẳng, giúp bệnh nhân điều trị thành công mất ngủ. Với liệu pháp này, các bác sĩ, chuyên gia tâm lý sẽ thăm khám và và đưa ra các phương pháp điều trị cho phù hợp. Đây là phương pháp điều trị mất ngủ hiệu quả không dùng đến thuốc. Các phương pháp điều trị mất ngủ bằng tư vấn tâm lý bao gồm:

Liệu pháp tâm lý từng cá nhân
Liệu pháp nhận thức – hành vi
Liệu pháp nhận thức dựa vào chánh niệm như: Thiền, Yoga…

Phương pháp này được coi là rất an toàn vì không phải can thiệp bất cứ chất gì vào trong cơ thể.

Châm cứu, xoa bóp bấm huyệt

Châm cứu. Có một số bằng chứng cho thấy châm cứu có thể có lợi cho những người bị mất ngủ, nhưng cần nhiều nghiên cứu hơn. Nếu bạn chọn thử châm cứu cùng với phương pháp điều trị thông thường của bạn, hãy hỏi bác sĩ của bạn làm thế nào để tìm một bác sĩ có trình độ.
Xoa bóp bấm huyệt là một phương pháp hỗ trợ điều trị an toàn và hiệu quả trong điều trị mất ngủ kéo dài, giúp thư giãn, giảm căng thẳng, lưu thông khí huyết vùng đầu bằng cách tác động vào các huyệt đạo và đường kinh.

Xoa bóp bấm huyệt giúp cơ thể bớt nhức mỏi, tinh thần thoải mái, giấc ngủ sẽ đến dễ dàng hơn.

Các phương pháp khác

Yoga hoặc thái cực quyền. Một số nghiên cứu cho thấy việc tập luyện yoga hoặc thái cực quyền thường xuyên có thể giúp cải thiện chất lượng giấc ngủ.
Thiền. Một số nghiên cứu nhỏ cho thấy thiền, cùng với điều trị thông thường, có thể giúp cải thiện giấc ngủ và giảm căng thẳng.

Lối sống và biện pháp khắc phục tại nhà có thể bao gồm

Giữ thời gian đi ngủ và thời gian thức của bạn nhất quán từ ngày này sang ngày khác, kể cả vào cuối tuần.
Hoạt động thường xuyên giúp thúc đẩy giấc ngủ ngon. Lên lịch tập thể dục ít nhất một vài giờ trước khi đi ngủ và tránh các hoạt động kích thích trước khi đi ngủ.
Hạn chế ngủ trưa. Những giấc ngủ ngắn có thể khiến bạn khó ngủ hơn vào ban đêm. Nếu bạn không thể đến mà không có ai, hãy cố gắng giới hạn một giấc ngủ ngắn không quá 30 phút và đừng ngủ trưa sau 3 giờ chiều
Tránh hoặc hạn chế cafein và rượu và không sử dụng nicotine..
Kiểm soát cơn đau do các bệnh mạn tính bằng thuốc hoặc các phương pháp giảm đau.
Tránh các bữa ăn lớn và đồ uống trước khi đi ngủ.

Phòng ngừa bệnh mất ngủ

Thói quen ngủ tốt có thể giúp ngăn ngừa chứng mất ngủ và thúc đẩy giấc ngủ ngon:

Giữ thời gian đi ngủ và thời gian thức nhất quán từ ngày này sang ngày khác, kể cả cuối tuần.
Duy trì hoạt động - hoạt động thường xuyên giúp thúc đẩy giấc ngủ ngon.
Kiểm tra thuốc để xem nếu chúng có thể góp phần vào chứng mất ngủ.
Tránh hoặc hạn chế ngủ trưa.
Tránh hoặc hạn chế cafein và rượu, và không sử dụng nicotine.
Tránh các bữa ăn lớn và đồ uống trước khi đi ngủ.
Tạo một nghi thức thư giãn trước khi đi ngủ, chẳng hạn như tắm nước ấm, đọc sách hoặc nghe nhạc nhẹ.

Các câu hỏi về mất ngủ thường gặp

Mất ngủ có nguy hiểm không?

Mất ngủ không chỉ là một vấn đề tạm thời mà còn có thể gây ra nhiều nguy hiểm đối với sức khỏe và chất lượng cuộc sống của bạn. Việc thiếu ngủ kéo dài có thể dẫn đến tăng nguy cơ mắc các bệnh lý như tiểu đường, béo phì, cao huyết áp, và bệnh tim mạch. Ngoài ra, nó cũng có thể ảnh hưởng đến chức năng tâm thần, gây ra căng thẳng, lo âu, và trầm cảm, cũng như suy giảm trí nhớ và khả năng tập trung. Mất ngủ cũng có thể làm tăng nguy cơ tai nạn giao thông và làm việc không an toàn do giảm sự tập trung và phản ứng chậm.

Có thai có bị mất ngủ không?

Khi mang thai, một số phụ nữ có thể gặp phải vấn đề mất ngủ do nhiều nguyên nhân khác nhau. Sự thay đổi hormone sẽ gây đau lưng, đau ngực, khó thở, buồn nôn, cảm giác lo lắng và căng thẳng đều có thể góp phần vào tình trạng mất ngủ. Tuy nhiên, không phải tất cả phụ nữ mang thai đều gặp phải vấn đề này và mức độ ảnh hưởng cũng có thể thay đổi từ người này sang người khác.

Ăn gì giảm mất ngủ?

Để giảm các triệu chứng của bệnh mất ngủ, bạn có thể bổ sung vào chế độ ăn của mình các thực phẩm giàu magie, tryptophan và canxi, cũng như các loại rau xanh và trái cây giàu chất chống oxy hóa. Các thực phẩm như hạt hạnh nhân, cá hồi, sữa, rau cải xanh, và các loại trái cây như cherry và dâu đều có thể giúp tạo điều kiện cho giấc ngủ tốt hơn.

Thịt đỏ chứa rất nhiều sắt là thành phần bổ sung lượng máu lên não được điều hòa giúp cho giấc ngủ sâu hơn

Mất ngủ triền miên là gì?

Mất ngủ triền miên, hay còn được gọi là mất ngủ mãn tính, là một tình trạng mất ngủ kéo dài trong thời gian dài, thường kéo dài ít nhất 3 đến 4 đêm mỗi tuần trong ít nhất 3 tháng. Người mắc mất ngủ triền miên thường gặp khó khăn trong việc bắt đầu giấc ngủ, giữ được giấc ngủ sâu, hoặc thức dậy quá sớm vào buổi sáng và cảm thấy mệt mỏi.

Mất ngủ có chữa được không?

Mất ngủ là một vấn đề phổ biến và nó có thể chữa trị. Có nhiều phương pháp điều trị hiệu quả để giúp cải thiện chất lượng giấc ngủ và giảm các triệu chứng của mất ngủ. Những biện pháp chữa trị bao gồm thay đổi lối sống và thói quen ngủ, thực hiện kỹ thuật thư giãn, sử dụng viên uống hỗ trợ giấc ngủ và tham khảo ý kiến chuyên gia.

Bài viết tham khảo: YHCT, SKĐS, webmd.com, mayoclinic.org bvyhctnghean.vn