Bài thuốc Đông y điều trị mất ngủ mãn tính

Theo đông y, mất ngủ hay còn gọi thất miên, đây là một tình trạng bệnh lý phổ biến có thể gặp ở mọi lứa tuổi. Bệnh do nhiều nguyên nhân gây nên, biểu hiện chủ yếu bởi sự rối loạn xảy ra trong giấc ngủ, gây ảnh hưởng đến sức khỏe người bệnh. Ngày nay, có rất nhiều bệnh nhân lựa chọn các bài thuốc đông y chữa mất ngủ thay vì sử dụng thuốc an thần tây y. Vậy thuốc đông y chữa mất ngủ có tốt không? Nên chữa mất ngủ bằng đông y như thế nào để đạt được hiệu quả tốt nhất?

Bệnh mất ngủ là gì

Theo đông y, mất ngủ thuộc chứng bất đắc miên, thất miên hay bất mị. Đây là một dạng rối loạn giấc ngủ xảy ra vào ban đêm, khi bệnh nhân muốn ngủ nhưng không ngủ được hoặc ngủ không sâu giấc, không đảm bảo chất lượng của giấc ngủ.

Bệnh biểu hiện bằng các triệu chứng như khó ngủ, khó duy trì giấc ngủ, đang ngủ thì tỉnh dậy và không ngủ lại được, dù đã ngủ nhưng khi tỉnh dậy vẫn cảm thấy người mệt mỏi, thần thái không tươi tỉnh.

Mất ngủ là một tình trạng bệnh lý phổ biến có thể gặp ở mọi lứa tuổi

Mất ngủ kéo dài không chỉ gây ảnh hưởng đến sức khỏe mà còn làm giảm chất lượng cuộc sống cũng như công việc của người bệnh. Một giấc ngủ chập chờn sẽ khiến mắt thâm quầng, đầu óc thiếu tỉnh táo, làm việc không tập trung, cơ thể luôn trong trạng thái thèm ngủ, mệt mỏi.

Nguyên nhân gây mất ngủ

Theo y học cổ truyền, mất ngủ do nhiều nguyên nhân gây nên. Có thể do suy giảm chức năng tạng phủ như Tâm, Can, Tỳ, Phế, Thận làm cho tinh khí và thần trí không được yên ổn mà dẫn đến chứng mất ngủ. Lý luận đông y cho rằng, mọi cơ quan tạng phủ trong cơ thể đều có liên quan mật thiết với nhau, khi một tạng bị tổn thương có thể kéo theo sự suy giảm chức năng của các tạng phủ khác tùy theo mức độ nặng nhẹ khác nhau. Theo đó, tất cả mọi tổn thương tạng phủ đều biểu hiện ra thần sắc. Vậy nên, khi sử dụng thuốc đông y chữa mất ngủ, ngoài việc điều trị triệu chứng, cần phải xác định rõ đâu là gốc bệnh để điều trị tận gốc.

Ngoài nguyên nhân tạng phủ, mất ngủ còn bị gây nên bởi tình trạng tinh huyết không đủ hoặc do tà khí xâm phạm nhiễu động làm cho thần không yên mà sinh bệnh.

Chữa mất ngủ bằng đông y như thế nào?

Đông y tập trung vào điều trị đúng căn nguyên gây ra bệnh mất ngủ, điều trị tận gốc bệnh mất ngủ và điều hòa ngũ tạng, nâng cao thể trạng và sức đề kháng nên mang lại hiệu quả lâu dài.

Khác với thuốc chữa trị bệnh mất ngủ theo Tây y chủ yếu quan tâm điều trị triệu chứng, còn điều trị bệnh mất ngủ theo Đông y lại quan tâm đến căn nguyên gây ra bệnh. Trong đông y, mất ngủ được gọi là thất miên (thất: mất, miên: ngủ) hoặc bất mị (bất: không, mị: ngủ), nguyên nhân do tâm tỳ hư, can khí uất, thận âm hư gây nên.

Tùy vào thể bệnh nhân, độ tuổi, giới tính và nguyên nhân gây ra bệnh mà thầy thuốc sẽ gia giảm các vị thuốc trong bài thuốc chữa trị bệnh mất ngủ là khác nhau.

Như đã nói ở trên, chữa mất ngủ bằng đông y cần phải xác định rõ đâu là tiêu đâu là bản để có thể đưa ra những phương thuốc điều trị tối ưu nhất cho bệnh nhân. Đông y chữa mất ngủ chia làm 2 nhóm phương pháp chính:

Dùng thuốc đông y chữa mất ngủ: sử dụng các phương thuốc cổ phương hoặc dùng thuốc dân tộc theo kinh nghiệm truyền miệng.
Phương pháp chữa bệnh không dùng thuốc: phổ biến như châm cứu, xoa bóp bấm huyệt, ngâm chân, xông tắm thảo dược...

Dựa trên mức độ và hoàn cảnh của bệnh nhân mà bác sĩ sẽ lựa chọn một trong hai hoặc kết hợp cả hai phương pháp để điều trị. Tuy nhiên, trong dân gian vẫn có rất nhiều vị thuốc và bài thuốc được truyền tai nhau để chữa chứng mất ngủ mà ai cũng có thể sử dụng được.

Cách chữa mất ngủ mãn tính theo đông y

Điều trị bằng châm cứu

Phương pháp Châm cứu- thủy châm: Chủ yếu các huyệt: Bách hội, Thần môn, Nội quan (thanh tâm an thần), Tam âm giao (tư âm thăng hoa), Tâm du (giáng hỏa), Thận du (tráng thủy) giảm hỏa cho tâm yên tương giao thì thần yên, ngủ khỏe không có mộng mộng).

Điều trị châm cứu thông qua tác động lên một số huyệt đạo có khả năng điều trị mất ngủ, giúp người bệnh ngủ ngon và sâu giấc hơn. Nguyên do là bởi:

Châm cứu tác động vào các huyệt đạo, từ đó làm tăng cường lưu thông máu, đả thông kinh lạc, nhờ đó điều trị mất ngủ.
Châm cứu giúp giải phóng các chất thúc đẩy giấc ngủ, sản sinh hormone serotonin có tác dụng an thần, khởi tạo cung phản xạ gây buồn ngủ, giảm triệu chứng trằn trọc, mất ngủ mỗi đêm.
Châm cứu còn giúp sản sinh hormone endorphin nội sinh có khả năng làm giảm cơn đau, giúp cơ thể thoải mái và dễ dàng đi vào giấc ngủ.

Dựa vào nguyên nhân gây mất ngủ mà bác sĩ sẽ có cách châm cứu theo từng huyệt vị khác nhau:

Mất ngủ do tâm huyết hư: Châm cứu vào Thần môn, Trung đô, Huyết hải, Nội quan, Tâm du, Cách du, Thái xung.
Mất ngủ do Tâm – Tỳ: Châm cứu vào huyệt Tam âm giao, Thận du, Cách du, Thái bạch, Nội quan, Tâm du, Túc tam lý.
Mất ngủ do Tâm – Thận: Châm cứu vào huyệt Quan nguyên, Khí hải, Thận du, Thái khê.
Mất ngủ do Can huyết hư: Châm cứu vào huyệt Cách du, Thái xung, Can du, Huyết hải, Tam âm giao.
Mất ngủ do Thận âm hư – Can: Châm cứu vào huyệt Tả bách hội, Thận du, Thái xung, Tam âm giao, Quan nguyên, Khí hải, Khâu hư.
Mất ngủ do vị khí không điều hòa: Châm cứu vào huyệt Trung quản, Thiên khu, Nội quan, Vị du, Tả thiên đột, Thái bạch, Tam âm giao, Túc tam lý, Tỳ du.

Chú ý: Đối tượng không nên châm cứu: người bị tiểu đường, viêm ruột thừa, bệnh về dạ dày, thể trạng kém

Châm cứu trị mất ngủ là phương pháp vô cùng an toàn, không gây đau đớn, hiệu quả cao và giúp người bệnh tránh xa tình trạng phụ thuộc vào thuốc.

Châm cứu là sử dụng kim tác động vào huyệt đạo, giúp tăng cường lưu thông máu, đả thông kinh mạch, từ đó giúp người bệnh ngủ ngon và sâu giấc hơn.

Điều trị bằng xoa bóp bấm huyệt

Xoa bóp bấm huyệt là một phương pháp hỗ trợ điều trị an toàn và hiệu quả trong điều trị mất ngủ kéo dài, giúp thư giãn, giảm căng thẳng, lưu thông khí huyết vùng đầu bằng cách tác động vào các huyệt đạo và đường kinh.

Xoa bóp các huyệt: Có tác dụng bổ sung âm dưỡng huyết, lợi cho ba phủ tâm, can, tỳ, tăng tuần hoàn máu nuôi dưỡng lên tâm trí. Thủ thuật thực hiện chủ yếu ở vùng đầu, thao tác chậm nhịp điệu mềm mại sẽ có tác dụng ức chế thần kinh làm cơ thư giãn, giảm đau, thần kinh dễ ngủ.

Các bước thực hiện:

- Xoa, xát, miết, day, bóp, lăn các vùng đầu, cổ, vai, tay, chân.

- Bấm tả nhóm huyệt an thần: Bách hội, Thượng tinh, Thái dương, Phong trì.

- Điều trị theo nguyên nhân:

+ Tâm - Tỳ khuy tổn: ngủ ít, ngủ hay mơ, dễ tỉnh giấc, hồi hộp, hay quên, người mệt mỏi, ăn uống kém.

Day bổ: Tam âm giao, Thái bạch, Nội quan, Tâm du, Cách du, Túc tam lý.

+ Tâm - Thận bất giao: mất ngủ nghiêm trọng, trằn trọc vật vã, tim hồi hộp, lưng gối mỏi.

Day bổ: Tam âm giao, Quan nguyên, Khí hải, Thận du.

+ Can huyết hư: ngủ khó vào giấc, hoa mắt chóng mặt.

Day bổ: Can du, Cách du, Tam âm giao, Huyết hải, Thái xung.

+ Âm hư hoả vượng: mất ngủ, ngủ hay mơ, buồn phiền hay cáu gẳt

Day bổ: Tam âm giao, Quan nguyên, Khí hải, Thận du.

+ Vị khí không điều hoà: mất ngủ kèm theo đầy tức vùng vị quản, đầy bụng, ợ hơi.

Bấm tả: Thiên đột, Trung quản, Thiên khu.
Day bổ: Tam âm giao, Túc tam lý, Thái bạch, Nội quan, Tỳ du, Vị du.

Người bệnh có thể day ấn một số huyệt sau tại nhà để có một giấc ngủ ngon.

Xoa bóp bấm huyệt là phương pháp hữu hiệu giúp họ dễ đi vào giấc ngủ

Các huyệt đạo tác động đến giấc ngủ

Các loại huyệt đạo chính được sử dụng trong châm cứu điều trị mất ngủ như sau:

Huyệt Tam Âm Giao: nằm trên mắt cá chân tác động đến gan và thận.
Huyệt Chương Môn: Nằm ở xương sườn tự do thứ 11.
Huyệt Thái Xung: Nằm giữa khe ngón chân cái và ngón chân trỏ.
Huyệt Thái Khê: Nằm ở chỗ lõm của mắt cá chân.
Huyệt Bách Hội: Nằm giữa đỉnh đầu.
Huyệt Nội Quan: Nằm ở khe mạch của tay.
Huyệt An Miên: Trên mắt cá chân lên 4 – 5 phân.

Điều trị bằng thuốc

Đông y chia mất ngủ thành các thể, tùy vào mỗi thể gây bệnh mà có những bài thuốc khác nhau. Một số thể bệnh gây mất ngủ bao gồm:

Mất ngủ do tâm tỳ hư

Người bệnh thường mất ngủ tăng dần, tinh thần uể oải, phờ phạc, hay quên, tâm hồi hộp rạo rực, ăn uống kém, chân tay mềm nhão, thỉnh thoảng đau vùng trước tim, lồng ngực nặng kèm khó thở, chất lưỡi bệu nhạt, bụng sôi ậm ạch, rối loạn tiêu hóa, phân lỏng, chân tay lạnh, da bụng dày, môi và niêm mạc nhợt nhạt, cơ thể yếu mệt. Phép trị là bổ tâm tỳ. Dùng một trong các bài:

Bài 1: bạch truật 16g, hoài sơn 16g, liên nhục 16g, sơn thù 12g, ngũ gia bì 16g, phòng sâm 16g, đương quy 16g, cao lương khương 12g, nhục quế 6g, ngũ vị 10g, phục thần 12g, hắc táo nhân 16g, lạc tiên 20g, cam thảo 12g, đại táo 7 quả. Sắc uống ngày 1 thang chia 3 lần. Công dụng: bổ tỳ thổ, cân bằng âm dương, ổn định chức năng tiêu hóa, bổ sung dinh dưỡng cho cơ thể.

Bài 2: hoàng kỳ 16g, phòng sâm 16g, nhục quế 8g, ngũ vị 12g, bán hạ 10g, viễn chí 12g, phục thần 12g, hắc táo nhân 16g, bạch truật 16g, hậu phác 10g, sinh khương 6g, trần bì 12g, đinh lăng 16g, cam thảo 12g, thần khúc 10g. Sắc uống ngày 1 thang chia 3 lần. Công dụng: bổ tâm, bổ tỳ, an thần định chí.

Mất ngủ do suy nhược thần kinh

Người bệnh luôn căng thẳng, đau váng đầu, ù tai, giấc ngủ chập chờn hoặc không ngủ được, trằn trọc, tâm rạo rực, căng thẳng kéo dài làm ảnh hưởng đến sức khỏe. Phép trị là bổ thần kinh, an thần dưỡng tâm. Dùng một trong các bài:

Bài 1: lá vông, lá dâu mỗi vị 24g; củ đinh lăng 20g, trinh nữ hoàng cung 20g, hà thủ ô 16g, bạch thược 12g, phục thần 12g, đương quy 12g, thảo quyết minh 16g (sao vàng kỹ), cam thảo 12g. Sắc uống ngày 1 thang chia 3 lần. Công dụng: bổ tâm, an thần định chí.

Bài 2: lạc tiên 20g, hắc táo nhân 16g, bạch linh 12g, phục thần 10g, rau má 20g, chi tử (sao) 12g, đương quy 12g, thục địa 12g, viễn chí 12g, đại táo 7 quả, lá vông 24g. Sắc uống ngày 1 thang chia 2 lần. Tùy chứng mà gia giảm cho phù hợp.

Bài 3: trinh nữ hoàng cung 20g, tang diệp 20g, đương quy 16g, phòng sâm 12g, mạch môn 16g, ngưu tất 12g, thạch hộc 12g, táo nhân 16g, viễn chí 12g, cam thảo 12g, đại táo 7 quả, bạch thược 10g, hạt sen 6g. Sắc uống ngày 1 thang chia 3 lần. Tùy chứng mà gia giảm cho phù hợp.

Thuốc Đông y chữa mất ngủ có tính an toàn, không tác dụng phụ và hiệu quả điều trị tốt

Mất ngủ do âm hư hỏa vượng

Người bệnh bị mất ngủ kéo dài, đau lưng, ù tai, đầu nặng, choáng váng từng cơn, mắt thâm quầng, thỉnh thoảng toát mồ hôi. Nếu là nam giới dễ bị di tinh, hoạt tinh. Phép chữa: tư âm, giáng hỏa, an thần. Dùng một trong các bài:

Bài 1: thục địa 16g, hoài sơn 16g, đan bì 10g, chi tử 12g, sơn thù 16g, trạch tả 16g, rau má 24g, mạch môn 20g, tri mẫu 12g, thạch hộc 16g, thân cây mía 40g, cam thảo 10g. Sắc uống ngày 1 thang chia 3 lần.

Bài 2: thục địa 16g, phục thần 12g, bá tử nhân 10g, sừng tê giác 4g (không có sừng tê giác thay bằng sừng trâu 10g), nhân sâm 10g, huyền sâm 10g, chi tử 16g, đương quy 20g, ngưu tất 16g, mạch môn 16g, thiên môn 16g, hắc táo nhân 20g, tang diệp 24g, lá vông 24g, thân cây mía 40g. Sắc uống ngày 1 thang chia 3 lần. Dùng từ 7 - 10 ngày liền. Công dụng: tư âm, thanh hỏa, an thần.

Các phương pháp khác

Để điều trị mất ngủ hiệu quả, ngoài việc xoa bóp huyệt trị mất ngủ, người bệnh cũng cần chú ý tránh căng thẳng tinh thần gây mất ngủ và hạn chế sử dụng các chất kích thích như trà, cà phê, rượu, bia, thuốc lá… Bạn không nên ăn no trước khi đi ngủ. Bên cạnh đó, việc ngâm chân trong nước ấm với một chút muối và gừng trước khi đi ngủ còn có thể giúp thúc đẩy tuần hoàn máu và giúp bạn thư giãn, ngủ ngon và sâu hơn.

Một số bài thuốc dân gian chữa chứng mất ngủ:

Bài thuốc chữa mất ngủ bằng Tâm sen, Lá vông, Lạc tiên

Tâm sen hay còn gọi là tim sen, có vị đắng tính bình đi vào tâm có tác dụng an thần hỗ trợ điều trị các chứng mất ngủ, hồi hộp, tim đập nhanh, ngủ an giấc hơn nhờ vào thành phần hoạt chất alcaloid trong tâm sen.

Cách làm:

Cách 1: Lấy 2-3g Tâm sen đem hãm trà và uống trong ngày
Cách 2: Tâm sen, Lá vông, Lạc tiên cho vào nồi đổ 3 bát nước đem sắc còn 1 bát, ngày uống 1 bát

Bài thuốc trị mất ngủ bằng Cùi nhãn

Cùi nhãn (cùi nhãn tươi) có vị ngọt được dùng để điều trị chứng mất ngủ đặc biệt ở người suy nhược cơ thể, mệt mỏi hay quên do chứng huyết hư.

Cách làm: Lấy 20g cùi nhãn tươi thêm 200ml nước sắc lấy nước uống hằng ngày.

Bài thuốc trị mất ngủ từ củ bình vôi

Củ bình vôi có tính bình trị mất ngủ ở người gầy yếu, hay hồi hộp, sợ hãi, đánh trống ngực, ngủ không yên, trí nhớ giảm, tinh thần suy nhược, ăn uống kém, gầy sút, mỏi mệt...

Cách làm: củ bình vôi 8g, hạt sen, long nhãn, nhân hạt táo chua (sao) mỗi vị 10 - 15g, lá vông 12g. Sắc uống ngày 1 thang thuốc, uống trong ngày và trước khi ngủ 30 phút.

Bài thuốc trị mất ngủ từ Táo nhân

Cách làm: Táo nhân sao 20g, tri mẫu 12g, phục linh 12g, xuyên khung 8g, cam thảo 8g. Sắc uống. Chữa yếu mệt, lo phiền, mất ngủ, tim hồi hộp, ra mồ hôi trộm, chóng mặt, hoa mắt.

Một số vị thuốc đông y chữa mất ngủ giúp an thần, định chí như Tâm sen, Long nhãn, Toan Táo nhân, Viễn chí, Thảo quyết minh, Phục thần, Lạc tiên, lá vông, bình vôi,... hay được dùng trong các bài thuốc này. Tùy theo thể bệnh và các triệu chứng kèm theo mà phối hợp với các vị thuốc khác để trị bệnh

Tâm sen có công dụng an thần, thanh nhiệt và cải thiện chứng mất ngủ

Ngoài việc sử dụng các bài thuốc đông y chữa mất ngủ, để đảm bảo chất lượng giấc ngủ được tốt người bệnh cần:

Tập thói quen đi ngủ và thức dậy đúng giờ, không thức quá khuya hoặc dậy quá sớm.
Trước khi đi ngủ không nên ăn quá no hoặc nhịn đói
Tập các bài tập thư giãn nhẹ nhàng trước ngủ ít nhất 30 phút
Không sử dụng các chất kích thích vào buổi tối trước khi đi ngủ
Không gian ngủ thoáng, yên tĩnh

Trên đây là một số cách chữa mất ngủ bằng đông y bạn có thể tham khảo. Tuy nhiên, theo đông y cũng có rất nhiều nguyên nhân gây ra mất ngủ, việc khám bác sĩ y học cổ truyền để biết rõ nguyên nhân mất ngủ và dùng đúng bài thuốc sẽ đem lại hiệu quả và tránh được các tác dụng phụ không mong muốn.

Bài viết tham khảo: SKĐS, webmd.com, mayoclinic.org